A Comisión Nacional de Saúde de China confirmou o primeiro caso humano coñecido de infección polo virus da gripe aviaria H3 N8 nun neno de catro anos. E si, é unha mala noticia.
Os virus da influenza A son patóxenos importantes para os seres humanos e os animais, incluídos os domésticos, como os porcos e as aves de curral. Unhas poucas liñaxes de virus da gripe aviaria establecéronse en mamíferos como humanos, porcos, cabalos e cans, aínda que polo momento só os subtipos H1, H2 e H3 en combinación con N1, N2 ou N8 teñen gran relevancia.
A evidencia actual apoia que a transmisión entre especies dos virus da influenza ocorre con frecuencia. Con todo, xeralmente resultan nunha transmisión sen saída, posiblemente debido á falta de adaptación viral á nova especie hóspede. Esta pode ser unha das razóns polas que, de momento e por fortuna, o H3N8 parece non transmitirse ben entre humanos.
Retrato robot dos virus influenza A
En realidade, os virus da influenza constitúen un grupo moi diverso. Existen catro tipos de virus de gripe estacional que son denominados como virus influenza A, virus influenza B, virus influenza C e virus influenza D.
Todas as pandemias de gripe coñecidas foron ocasionadas por virus gripais do tipo influenza A. O reservorio ancestral de todos os virus influenza tipo A son as aves acuáticas, en particular as incluídas na orde Anseriformes, ao que pertencen os gansos e os patos, e na orde Charadriiformes, onde se atopan as gaivotas. Os virus tipo A son os únicos responsables da gripe aviaria, ademais de causar a gripe común en humanos e das gripes porcina, equina ou canina por exemplo.
Nas aves acuáticas, os virus de influenza A replícanse e son eliminados do tracto dixestivo, o que permite a transmisión pola auga
Os virus da gripe posúen unha alta taxa de mutación e un fenómeno coñecido como redistribución xenética que permite ao virus xerar moitas combinacións distintas. Os virus de influenza tipo A poden dividirse en diferentes subtipos dependendo dos xenes que constitúen as proteínas da súa superficie, a hemaglutinina (H) e a neuraminidasa (N). As proteínas hemaglutinina (H) e neuraminidasa (N) do virus constitúen os sitios principais de recoñecemento antigénico por parte do sistema inmunitario do hospedador.
Existen 18 subtipos de hemaglutinina e 11 subtipos de neuraminidasa diferentes, de H1 a H18 e de N1 a N11 respectivamente. Iso implica que potencialmente existen decenas de combinacións do subtipo de influenza A, sendo H3 N8 una delas. É destacable que dentro de cada subtipo existe unha considerable variabilidade xenética, antixénica e fenotípica, o que repercute na patoxenicidade das distintas cepas.
A maioría dos subtipos de virus influenza patóxenos para os seres humanos orixínanse en aves e porcos. Estes últimos considéranse un recipiente de recombinación ideal para variantes de diversas orixes. Nas aves acuáticas, os virus de influenza A se replican e son eliminados do tracto dixestivo, o que permite a transmisión pola auga.
No ano 2012, o H3N8 foi culpado da morte de máis de 160 focas
Os virus poden sobrevivir no medio ambiente durante períodos bastante longos. Isto crea condicións propicias para o intercambio viral con mamíferos mariños como os pinnípedos (focas, leóns mariños, etc.), cuxos hábitats e presas crúzanse cos das aves acuáticas.
Un virus que infecta cabalos e focas
Documentáronse varios casos de infección de mamíferos mariños con virus da gripe aviaria de moitos subtipos (H1N1, H3N3, H3N8, H4N5…) cun espectro de efectos que van desde mortes masivas ata eventos subclínicos na maioría destes casos. No ano 2012, o H3 N8 foi culpado da morte de máis de 160 focas fronte á costa nordés dos Estados Unidos despois de que causase unha pneumonía mortal nos animais.
Este virus asociouse cunha importante pandemia transcontinental que chegou a Europa a principios de 1965
Todos os subtipos coñecidos dos virus da influenza A poden causar infeccións nas aves, salvo os subtipos H17N10 e H18N11, que só foron atopados en morcegos. Tan só os subtipos H1N1 e H3N2 do virus da influenza A están actualmente en circulación entre as persoas, pero outros subtipos como H5N1, H10N8, H10N7, H6N8, H7N9, etc. tamén poden infectar e afectar os humanos. Algúns subtipos causan enfermidades noutras especies animais infectadas. Por exemplo, o virus H7N7 afecta os cabalos, e o virus H3N8 que saltou agora a escena ten capacidade para enfermar a cans, cabalos e focas entre outros mamíferos.
O H3N8 atópase nas aves, pero tamén circula nos cabalos e é un dos dous virus que causan a gripe canina. Un subtipo diferente da influenza equina A H3N8 foi notificado por primeira vez en cabalos en Florida durante un brote de enfermidade que comezou en xaneiro de 1963 en animais recentemente importados de Arxentina. Este virus asociouse cunha importante pandemia transcontinental que chegou a Europa a principios de 1965.
Un virus que xa causou pandemias
A pandemia distinguiuse nas súas primeiras etapas pola súa aparición en cabalos de todas as idades en lugar de estar restrinxida aos cabalos máis novos, como fora o caso en epidemias anteriores de influenza presumiblemente H7N7.
En 1989 e 1990, dous brotes de virus da influenza equina con alta morbilidade (ata 80%) e mortalidade (ata 20%) afectaron a grandes poboacións de cabalos no nordés de China. O virus que causou eses brotes era do subtipo H3N8, aínda que estaba máis relacionado filogenéticamente cos virus aviarios que cos equinos. Tamén algúns investigadores suxeriron que o H3N8 foi o virus que causou a coñecida como “gripe rusa” de 1889 que ocasionou a morte de máis dun millón de persoas en todo o mundo.
A prevalencia dos virus H3N8 en aves e múltiples especies de mamíferos, incluídos os illamentos recentes de porcos, e a posibilidade de que puido ser un virus pandémico humano no pasado fan que a vixilancia e a análise de riscos destes virus sexan de vital importancia para a saúde pública.
*Raúl Rivas González é catedrático de Microbioloxía na Universidad de Salamanca.
Cláusula de Divulgación: Raúl Rivas González non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
