Únete á nosa canle de Whatsapp
Segundo datos do Instituto Nacional de Toxicoloxía dos últimos cinco anos, nunha de cada tres agresións sexuais en España a vítima estaba baixo os efectos da submisión química.
Pero que é exactamente a submisión química? Tecnicamente defínese como a administración de substancias químicas con efectos psicoactivos a unha persoa, sen o seu consentimento e sen o seu coñecemento, co fin de modificar o seu estado de consciencia, alterar o seu comportamento ou anular a súa vontade, en xeral co fin de agredila sexualmente.
Hai dúas formas activas e premeditadas de submisión química. A coñecida co termo anglosaxón drink spiking, ou administración de drogas ou substancias químicas na bebida, e o needle spiking, cando se administran substancias mediante picada con agulla hipodérmica.
Con todo, tamén existe a forma oportunista, que se produce cando o agresor aproveita que a súa vítima xa se atopa baixo os efectos dalgunha substancia que consumiu voluntariamente para agredila.
Outro tipo común é a submisión mixta, na que conflúe a inxesta voluntaria de substancias coa administración encuberta.
Adoita producir amnesia, alucinacións e desinhibición
As substancias empregadas para cometer estas agresións adoitan ser de acción rápida e breve, activas a baixas doses. Producen efectos pouco característicos e favorables para o agresor, como amnesia anterógrada (atrasando o diagnóstico e dificultando o testemuño), sedación, alucinacións (podendo invalidar o testemuño da vítima) e desinhibición (o que pode supoñer unha colaboración da vítima). Describíronse máis de 30 substancias implicadas en casos de submisión química.
O preocupante é que se trata dun modo de agresión que pode pasar inadvertido para a vítima, para as súas amizades e mesmo para o persoal sanitario que a atende, a pesar do incremento en 2022 do número de agresións cara ás mulleres nos espazos de lecer.
Detéctase só a punta do iceberg
A pesar da recente alarma social, existen poucos datos sobre a incidencia e prevalencia en España. Das 3.001 agresións sexuais identificadas polo Instituto Nacional de Toxicoloxía e Ciencias Forenses durante 2021, practicáronse 994 análises por sospeita de submisión química, con resultado positivo no 72%. No 92,4% dos casos, a vítima era muller.
Sen dúbida son datos infraestimados por varios motivos. Por unha banda, as vítimas non sempre son conscientes do que lles sucedeu. E cando o son, as circunstancias ás veces póñenlles moi difícil realizar a denuncia.
Isto únese ao feito de que as análises toxicolóxicas non sempre detectan as substancias utilizadas debido a que se utilizan substancias con vidas medias moi curtas e adminístranse en pequenas cantidades. Mesmo pode ocorrer que o agresor utilice substancias que non se detectan cos sistemas de análises toxicolóxicas habituais.
Un delito tipificado
En España, a submisión química constitúe un delito tipificado na Lei Orgánica 10/1995 do Código Penal e na Lei Orgánica 10/2022 de Garantía Integral da Liberdade Sexual, onde se introduce a submisión química expresamente como unha forma da agresión sexual.
Trátase dunha forma emerxente de violencia contra as mulleres, abordada desde unha perspectiva legal e sanitaria, pero escasamente desde a Saúde Pública. De feito, son moi escasos os estudos epidemiolóxicos que permitan coñecer a dimensión o problema e as súas consecuencias.
Actualmente existe un documento técnico para profesionais do Sistema Nacional de Saúde, publicado pola Comisión contra a Violencia de Xénero do Consello Interterritorial do Sistema Nacional de Saúde, onde se mostra que unicamente dez Comunidades Autónomas contan con protocolos de actuación sanitaria ante sospeita de submisión química.
Parte da cultura machista
A submisión química é unha forma de coartar a liberdade das mulleres, polo feito de ser mulleres. O seu transfondo é o mesmo que o de calquera outra agresión sexual machista: a cultura da dominación, o poder e a anulación da autonomía das mulleres, creando inseguridade no espazo público. Non é un problema illado, senón que forma parte da cultura machista e alberga comportamentos, actitudes e valores de difícil erradicación, cuxa banalización e impunidade levan á imitación e á lexitimación destes actos noutros grupos e espazos.
A miúdo ante situacións similares en contextos de lecer recomendouse a autoprevención e condutas de evitación. Estas recomendacións focalizan as actuacións nas mulleres e non nos agresores, perpetuando a socialización das mulleres no medo, recortando as súas liberdades, e mesmo responsabilizándoas destes feitos.
Resulta relevante optar, no marco da Estratexia Estatal para combater as violencias machistas, por unha abordaxe desde a Saúde Pública que inclúa:
- Elaboración e posta en marcha de protocolos de detección e atención sanitaria á submisión química en todas as comunidades autónomas e a nivel estatal, incluíndo a formación do persoal sanitario e sociosanitario.
- Protocolos de coordinación de todos os sectores implicados: sanitario, sociosanitario, policial, xudicial, educativo e outros con formación dos seus profesionais.
- Deseño e implementación de rexistros de submisión química para coñecer e avaliar a situación e para avanzar no seu coñecemento e erradicación.
- Campañas de prevención e sensibilización dirixidas ás e os mozos así como ao persoal con responsabilidades en educación.
- Reforzar a coeducación para impulsar a igualdade e evitar os comportamentos agresivos asociados aos roles masculinos e aos discursos de terror que comportan a perda de liberdades.
Os medios de comunicación tamén poden unirse a este propósito difundindo información sobre que é e como actuar ante a submisión química. Ademais de procurar un tratamento adecuado da información sobre actos de violencia machista, cunha difusión de noticias que garantan a obxectividade informativa, a liberdade e dignidade das mulleres vítimas de violencia. Os medios de comunicación deben servir como instrumento para denunciar as agresións e para concienciar á sociedade deste problema social e contribuír á súa erradicación.
Artigo escrito co asesoramento da Sociedade Española de Epidemioloxía.
*Elisa Chilet Rosell é profesora da área de Medicina Preventiva e Saúde Pública da Universidad Miguel Hernández. Andrea Vila Fariñas é investigadora colaboradora, matrona e doutoranda en Epidemioloxía e Saúde Pública na Universidade de Santiago de Compostela. Ángel Gasch Gallén é profesor do Departamento de Fisiatría e Enfermaría da Universidad de Zaragoza. Belén Sanz Barbero é científica titular da Escola Nacional de Sanidade do Instituto de Salud Carlos III. Blanca Obón Azuara é especialista en Medicina Preventiva e Saúde Pública e en Medicina Intensiva do departamento de Sanidade de Aragón. Carmen Vives Cases é catedrática de Medicina Preventiva e Saúde Pública e directora da Unidade de Igualdade da Universidad de Alicante. Mar Blasco Blasco é colaboradora de investigación en Saúde Pública da Universidad de Alicante. María de los Ángeles Rodríguez Arenas é investigadora asociada ao Instituto de Salud Carlos III.
Cláusula de divulgación: As persoas asinantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado anteriormente.
