Ademais de ocuparse das tarefas domésticas e o coidado das súas fillas, Mercedes traballaba como auxiliar de axuda a domicilio, atendendo a persoas maiores en situación de dependencia. As súas cargas familiares e laborais deixábanlle pouco tempo libre para dedicarse a ela mesma.
Co paso do tempo, este estrés continuado fixo que Mercedes tivese que acudir ao seu médico para solicitar axuda. Sentíase desbordada pola ansiedade, o insomnio e un sentimento de tristeza que lle era difícil controlar. A resposta médica foi un tratamento con ansiolíticos. Pero a súa cotiandade continuou intacta e, tras varios meses, seguía experimentando os mesmos problemas físicos e psicolóxicos.
A importancia do benestar emocional
Por sorte, atopouse coa estratexia GRUSE que puxera en marcha recentemente o Sistema Sanitario Público de Andalucía para promocionar o benestar emocional das mulleres ante as devanditas circunstancias. Esta iniciativa xurdiu porque os nesgos de xénero na práctica sanitaria fan que non se consideren as causas psicosociais da saúde das mulleres.
A estratexia ten en conta que as condicións de vida das mulleres, derivadas dos seus roles tradicionais na sociedade patriarcal, poden facer aflorar eses malestares. Se respondemos os síntomas sen atender a súa orixe estrutural, podemos caer no erro de percibir ás mulleres como débiles e incontrolables emocionalmente.
Cando a Mercedes se lle ofreceu participar en GRUSE sentiu alivio. Aínda que a súa participación non estaba exenta de dúbidas: serviría de algo?, sería efectiva?
Alternativas á sobremedicación
Os datos sobre o estado de saúde da poboación española mostran un aumento das consultas médicas en atención primaria e do consumo de fármacos. Cando se ten en conta a perspectiva de xénero, obsérvase que ese aumento é aínda maior nas mulleres.
Moitas desas consultas gardan relación con ansiedade, depresión ou somatizacións inespecíficas, sen signos clínicos que as xustifiquen. A miúdo, adoitan recibir unha resposta medicada con tratamento farmacolóxico que, aínda que tenta aliviar o estado de malestar de quen o padece, non resulta eficaz en moitos casos. Mesmo, en ocasións, pode provocar unha cronificación do problema.
O tratamento farmacolóxico, en ocasións, pode derivar nunha cronificación do problema
A facer fronte a esta situación axudaría que as mulleres aumentasen a súa capacidade de afrontamiento ante as dificultades da vida cotiá. Ese é precisamente o propósito de GRUSE: potenciar os talentos e habilidades persoais das mulleres e identificar e desenvolver os activos comunitarios como factores protectores.
Pero a quen se dirixe? As destinatarias son mulleres adultas que presentan síntomas somáticos sen causa orgánica. A intervención é conducida por profesionais de traballo social dos centros de saúde de atención primaria, pero tamén están implicados diferentes profesionais sanitarios.
Os grupos organízanse en edicións de 8 a 10 sesións que duran aproximadamente dúas horas. Estas sesións, ademais, supoñen un espazo de comunicación onde identificarse, expresarse, autocoñecerse e atopar comprensión e apoio mutuo. Todo para afastarse da medicación das dificultades e problemas da vida cotiá.
Melloran antes as mulleres que toman ansiolíticos?
E funciona esta alternativa? Para avaliar o impacto da estratexia GRUSE, un equipo de investigación de tres universidades andaluzas (Pablo de Olavide, Huelva e Cádiz) levou a cabo unha investigación con dous grupos (experimental e control) durante 18 meses.
O grupo experimental estaba conformado por mulleres que foran seleccionadas nos seus centros de saúde tras presentar síntomas somáticos sen causa orgánica. O grupo control eran mulleres coas mesmas características, pero non se lle aplicaba a intervención durante ese período.
Os resultados obtidos indican unha clara melloría das mulleres do grupo experimental en comparación coas do grupo control. Concretamente, identificouse un aumento da autoestima positiva e unha redución de síntomas de ansiedade e depresión ao mes de participar nos GRUSE.
De igual modo, evidenciouse unha mellora no benestar emocional, as relacións interpersoais, a autodeterminación e o desenvolvemento persoal. O efecto positivo mantívose ata 18 meses despois da intervención.
O valor do grupo para xerar cambios individuais
Ao preguntarlle aos profesionais do Sistema Sanitario as súas impresións, coinciden en que o traballo de grupo xera cambios interesantes a nivel individual e grupal.
Queda, por tanto, demostrada a mellora da saúde mental das mulleres tras dotalas de ferramentas para afrontar as dificultades cotiás. E podemos concluír que este tipo de estratexias ofrecen unha alternativa para abordar certos síntomas somáticos sen causa orgánica.
Parece indiscutible o absurdo que resulta recorrer á medicación de malestares cuxa orixe se acha en determinantes psicosociais e culturais, e cuxos tratamentos farmacolóxicos non mostran resultados claros.
*Antonio Iáñez-Domínguez é profesor titular de Traballo Social e Servizos Sociais na Universidad Pablo de Olavide.
Cláusula de divulgación: Proxecto aprobado na Convocatoria de subvencións para o financiamento da Investigación, Desenvolvemento e Innovación Biomética en Ciencias da Saúde en Andalucía para o ano 2016 (Expediente: PS-0088-2016).
