*Un artigo de

Nas últimas décadas, o interese pola vitamina D aumentou exponencialmente, debido, sobre todo, a que o seu déficit se asociou a múltiples enfermidades e a que parece existir unha elevada deficiencia deste micronutriente na poboación xeral.

Publicidade

Desde a identificación da estrutura química da vitamina D en 1930, producíronse importantes avances na investigación sobre as súas funcións no organismo. Inicialmente, os estudos centráronse no papel deste composto e os seus metabolitos na homeostase do calcio e o metabolismo óseo.

Máis tarde, co descubrimento da 25-hidroxivitamina D (25(OH)D), en 1968, e da 1,25-hidroxivitamina D (1,25(OH)2D), despois, as investigacións ampliáronse e focalizáronse no rol que desempeña na aparición de enfermidades inmunolóxicas, infeccións, cancro e doenzas crónicas non transmisibles (afeccións cardiovasculares, obesidade, diabetes tipo 2 etc.).

Actualmente, non hai dúbidas respecto a que a vitamina D intervén nos mecanismos de regulación do sistema inmunolóxico. De feito, o seu déficit está relacionado cun peor prognóstico da infección por covid-19.

Un déficit crecente

Datos epidemiolóxicos actuais mostran carencia desta vitamina no 40% da poboación europea, o 24% da estadounidense e o 37% da canadense. Son cifras realmente elevadas que poden xerar certa alarma. Os grupos de poboación con máis risco de desenvolver hipovitaminose son as mulleres embarazadas, os nenos, as persoas maiores, as persoas obesas, os individuos con ton de pel máis escuro e aqueles pouco expostos á luz solar.

Os seres humanos poden cubrir unha parte das súas necesidades de vitamina D pola síntese cutánea a partir do colesterol, se se expoñen suficientemente á radiación do sol. É difícil concretar o tempo mínimo recomendable, xa que depende de factores como a estación do ano, a hora do día, a latitude xeográfica, a idade ou o fototipo de pel.

Un panel de expertos da Sociedade Española de Investigación Ósea e do Metabolismo Mineral recomenda para a poboación caucásica unha exposición solar diaria de 15 minutos en cara e brazos entre os meses de marzo e outubro. En persoas anciás e en pacientes con osteoporose, o consello é que se alongue ata os 30 minutos. En ambos os casos hai que utilizar un factor de protección entre 15 e 30, segundo a latitude e a intensidade da radiación UV (ultravioleta).

Con todo, a achega a través da dieta tamén é necesaria. Como boas fontes dietéticas desta substancia pódense destacar o peixe azul (especialmente, o salmón e a troita), os lácteos non desnatados e as margarinas e bebidas vexetais enriquecidas.

E a que se debería entón o crecente déficit de vitamina D? Factores como o uso cada vez máis frecuente de protectores solares ou a tendencia á baixa no consumo de alimentos ricos en graxa poderían contribuír a esta situación.

Cando hai que tomar complementos de vitamina D?

Actualmente, para avaliar os niveis de vitamina D determínase a concentración sérica de 25(OH)D, aínda que os resultados poden variar en función do método analítico.

En xeral, considérase que valores superiores a 20 nanogramos por mililitro (ng/mL) son óptimos para a poboación xeral, e superiores a 30 ng/mL para persoas maiores de 65 anos, pacientes con afeccións óseas ou con tratamentos farmacolóxicos crónicos (corticoides, anticonvulsivantes…).

Valores de entre 12 e 20 ng/mL considéranse insuficientes, e por baixo dos 12 ng/mL, deficientes. Tamén existe unha clara preocupación polos riscos dunha hipervitaminose D, que se asocia con niveis de 25(OH)D por encima dos 100 ng/mL.

A necesidade ou conveniencia de prescribir suplementos de vitamina D a persoas que presentan niveis séricos de 25(OH)D adecuados, co obxectivo de mellorar a súa resposta inmune, é unha cuestión controvertida.

Neste sentido, unha metaanálise recente avaliou unha suplementación de 1.000-2.000 unidades internacionais (UI) por día en individuos sans e concluíu que non daba lugar a melloras significativas na función do sistema inmune. Tampouco era útil como ferramenta de prevención de enfermidades respiratorias agudas, gripe, infección por covid-19 etc.

Con todo, outros autores observaron efectos positivos desta intervención en individuos con enfermidades respiratorias, especialmente naqueles con deficiencia da vitamina. Existen tamén resultados contraditorios acerca dos seus beneficios en pacientes con enfermidades metabólicas e con doenzas neurodexenerativas.

Os perigos da hipervitaminose

A inxesta da vitamina D presente nos alimentos dificilmente vai dar problemas, pero a suplementación indiscriminada, sen que haxa unha deficiencia que a xustifique, si pode xerar toxicidade crónica. Así, por exemplo, a administración de complementos de vitamina D en doses superiores a 4.000 UI/día durante períodos prolongados podería elevar a concentración sérica de 25(OH)D a valores superiores a 50 ng/ml, co consecuente risco de hipervitaminose.

A manifestación máis característica da hipervitaminosis D é a hipercalcemia, caracterizada pola aparición de síntomas gastrointestinais (anorexia, náuseas, vómitos, estrinximento…), debilidade e fatiga. Nos casos máis graves, pode producir poliuria (exceso de produción de ouriños), polidipsia (aumento anómalo da sede), insuficiencia renal, calcificacións ectópicas (fóra do lugar onde corresponde), depresión, confusión, dor ósea, fracturas e cálculos renais.

Nos últimos anos, debido ao maior consumo de complementos, os casos de toxicidade aumentaron notablemente. Así, o informe do Sistema Nacional de Datos de toxicidade de Estados Unidos indica que esta sobreexposición á vitamina D provocou un aumento de casos de hipervitaminose, pasando dunha media anual de 196 no período 2000-2005 a 4.535 no quinquenio seguinte.

Hai que actuar con prudencia

En conclusión, o interese pola vitamina D aumentou notablemente debido á súa asociación con múltiples enfermidades e a unha posible, pero quizais non ben establecida, deficiencia na poboación. Con todo, os efectos da suplementación en persoas que non teñen déficit non son en absoluto concluíntes.

Si existe evidencia sobre a súa efectividade para diminuír a gravidade de enfermidades respiratorias en persoas con deficiencia do micronutriente que nos ocupa. A hipervitaminose D, derivada dunha suplementación indiscriminada, é un risco real e pode ser perigosa, provocando hipercalcemia e outros problemas de saúde.

Por iso é esencial abordar este tema con precaución, sempre actuando en base á evidencia científica e con prudencia á hora de tomar ou recomendar un complemento con vitamina D.

Coa evidencia científica actual, o mito da supervitamina D cae e imponse a realidade de que se necesita máis investigación.

*M. Carmen Vidal Carou é catedrática de Nutrición e Bromatoloxía no Campus da Alimentación de Torribera, na Universitat de Barcelona. María Teresa Veciana Nogués é profesora titular de Nutrición e Bromatoloxía no Campus da Alimentación de Torribera, na Universitat de Barcelona. Natalio Toro Funes é profesora de Nutición e Bromatoloxía na Universitat de Barcelona. Sònia Sánchez Pérez é investigadora posdoutoral Juan de La Cierva e doutora en Alimentación e Nutrición no Campus da Alimentación de Torribera, na Universitat de Barcelona.

Cláusula de divulgación: as persoas asinantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financaimento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado anteriormente.