Únete á nosa canle de Whatsapp
As redes sociais fixéronse eco amplamente da posibilidade de que a administración de vitamina D puidese ser un factor fundamental no tratamento e prevención da Covid-19. Estas mensaxes foron promovidos por algúns profesionais italianos (ver PDF) e españois, baseándose en observacións persoais non suficientemente contrastadas. Pero que hai de verdade niso?
Que é a vitamina D?
As vitaminas son substancias esenciais para as funcións do organismo, pero que non somos capaces de sintetizar e por tanto deben ser obtidas a partir da dieta. A vitamina D pertence ao grupo de vitaminas liposolubles (solubles en graxas) e, en consecuencia, a súa absorción vai ser semellante á do resto das graxas.
O precursor da vitamina D está presente en peixes azuis, mariscos, ovos e lácteos, aínda que tamén pode producirse na pel tras a exposición solar. Esta molécula (inactiva) debe transformarse no fígado a 25-hidroxi-vitamina D, que é tamén inactiva. Iso implica que aínda debe sufrir unha segunda transformación no ril a 1,25-dihidroxi-vitamina D, que é a que finalmente é activa. A vitamina D resulta esencial para que funcionen correctamente os mecanismos de absorción do calcio e para que este mineral se fixe aos ósos.
A vitamina D e o sistema inmunitario
Alén do seu importante papel no metabolismo óseo, a vitamina D é moi relevante no sistema inmunitario. A deficiencia de vitamina D, especialmente durante a etapa infantil, predispón ao desenvolvemento de enfermidades autoinmunes, tales como a esclerose múltiple, a artrite reumatoide ou o lupus eritematoso diseminado.
Por que? Por unha banda porque esta vitamina diminúe a función dos linfocitos B e T, que son os responsables da inmunidade específica, incluíndo a diminución de mediadores proinflamatorios de interese na enfermidade. Pero, simultaneamente, potencia a actividade da inmunidade inespecífica. Por tanto, manter uns correctos niveis de vitamina D contribúe ao correcto balance e funcionamento do sistema inmunitario.
A pesar do clima soleado de boa parte da península ibérica, os niveis de vitamina D nos españois atópanse a miúdo baixos, especialmente no inverno. Significa iso que deberiamos suplementar a nosa dieta con vitamina D para protexernos de enfermidades respiratorias?
Os posibles efectos indesexados da automedicación, incluíndo a vitamina D, poden poñer en risco á poboación
Para responder a esta pregunta realizáronse varios ensaios clínicos. A conclusión global é que a suplementación de vitamina D protexe moderadamente de sufrir infeccións respiratorias. Cun matiz importante: faino unicamente naquelas persoas que partían dunha profunda deficiencia desta vitamina e que recibían este suplemento a doses baixas e de maneira continuada.
Iso significa que non todas as persoas se beneficiarían deste factor protector. Por tanto, unha suplementación xeneralizada con vitamina D non estaría xustificada. É máis, de acadar niveis altos da vitamina poderían chegar a ter efectos adversos.
O déficit de vitamina D en pacientes críticos
Os pacientes críticos frecuentemente presentan niveis moi diminuídos de vitamina D, polo que hai un tempo propúxose administrala a pacientes ingresados nas Unidades de Coidados Intensivos, xa que esta deficiencia asociábase a casos de peor prognóstico e maior mortalidade. Os resultados dos ensaios clínicos que se realizaron foron desalentadores, xa que mostraban que a suplementación non alteraba a evolución destes pacientes. Nin tampouco a súa taxa de mortalidade.
Outro estudo moi recente explícanos por que ocorre isto. Resulta que os pacientes suplementados con vitamina D elevan a concentración en sangue de 25-hidroxi-vitamina D (que, lembremos, é inactiva). Pero móstranse incapaces de aumentar os niveis de 1,25- dihidroxi-vitamina D, a que realmente é activa. En consecuencia, non se modifican nin o metabolismo do óso nin a inmunidade.
A conclusión é que de nada serve administrar a vitamina inactiva a pacientes de UCI se esta non pode ser transformada no ril, por razóns que non coñecemos aínda pero que quizais teñan que ver cunha resposta adaptativa ao estado xeral de gravidade crítica. Malas noticias, por tanto.
Vitamina D e Covid-19
A pesar de que se asumiu que a vitamina D está diminuída en pacientes con Covid-19, a realidade é que este feito non se recolleu fidedignamente en ningunha publicación científica ata a data. Pero, mesmo de confirmarse que así fose, é de esperar que os pacientes con coronavirus terían as mesmas características que os pacientes críticos anteriormente comentados. É dicir, que a suplementación masiva probablemente tampouco melloraría a evolución clínica.
E que hai do seu consumo para previr a infección? Debemos lembrar que o seu efecto protector estaría ligado a casos puntuais nos que existise unha significativa deficiencia previa. Eses pacientes necesitarían unha administración continuada a baixas doses. Por tanto, a mellor prevención é manter os nosos niveis óptimos de maneira natural, a través dunha alimentación variada e exposición moderada ao sol, especialmente no inverno.
O perigo das redes sociais
A pandemia causada polo SARS-CoV-2 é a primeira que vivimos coas redes sociais en plena ebulición. Isto fixo que observacións clínicas illadas tivesen un profundo impacto na poboación, que vive con ansiedade a procura de tratamentos eficaces, incluíndo medicamentos milagrosos claramente fraudulentos.
A difusión de novas aproximacións de terapéuticas debe ser examinada, contrastada e validada pola comunidade científica, e non por redes sociais en vídeos de tres minutos. Aínda cando sexan promovidas por profesionais con boa intención. Os potenciais efectos non desexados derivados da automedicación, incluíndo vitaminas, fan que se poña en risco á poboación dunha maneira innecesaria.
Ignacio J. Molina Pineda de las Infantas é Catedrático de Inmunoloxía do Centro de Investigación Biomédica da Universidad de Granada.
*Cláusula de divulgación: o autor non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
