Únete á nosa canle de Whatsapp
A nivel mundial, o cancro constitúe unha das principais causas de morbi-mortalidade. Xa o era antes da recente pandemia de COVID-19, pero a deterioración dos pacientes e o atraso nos diagnósticos empeorou a situación. Entre os cancros máis frecuentes, actualmente, segundo a Axencia Internacional para a Investigación do Cancro, atópanse os de colon e recto, próstata, mama, pulmón e vexiga urinaria.
As estimacións a escala mundial indican que, lonxe de ir a menos, o número de casos seguirá aumentando nas próximas dúas décadas. A pesar de que os programas de prevención e detección precoz incrementarán enormemente a esperanza de vida dos pacientes, somos conscientes de que o manexo clínico deberá mellorar sensiblemente se queremos vencer a enfermidade.
A melatonina como anticanceríxeno
Aínda que o termo cancro pareza aludir a unha soa enfermidade, en realidade engloba máis de 100 entidades patolóxicas distintas, con diferentes tecidos de orixe e modos de desenvolvemento. A abordaxe terapéutica debe de ser, polo tanto, diferenciada e iso fai que resulte moi complexo. Aínda que nos últimos anos avanzouse enormemente no diagnóstico precoz e en tratamentos dirixidos cada vez máis selectivos, somos conscientes de que aínda queda moito camiño ata dispoñer de tratamentos farmacolóxicos eficaces.
Numerosos datos experimentais evidencian que pode frear a evolución do cancro en distintas etapas do ciclo tumoral, desde a transformación celular inicial ata a metástase.
A melatonina, unha molécula bioactiva de orixe natural coñecida fundamentalmente polo seu papel regulador do ciclo soño/vixilia e a súa actividade antioxidante, destaca tamén polas súas importantes propiedades anticanceríxenas. Numerosos datos experimentais evidencian que pode frear a evolución do cancro en distintas etapas do ciclo tumoral, desde a transformación celular inicial ata a metástase.
En concreto, a melatonina impide a división celular (antimitóxeno) e a formación de novos vasos sanguíneos que nutran ao cancro (antianxioxénico). Ao que se suma que, dependendo do tipo de tumor e da dose, ben per se ou xunto a outros fármacos usados en quimioterapia, ten o potencial de previr a iniciación de tumores, e a capacidade terapéutica de retardar a progresión maligna e propagación metastásica.
Unha asasina intelixente
Outra posibilidade interesante é incluír a melatonina nos tratamentos deseñados de acordo cos parámetros do sistema circadiano (oncocronoterapias), que logran aumentar a eficacia e tolerabilidad dos fármacos. Mesmo en procesos cancerosos que non responden á melatonina, demostrouse que esta molécula pode sensibilizar as células cancerosas e reforzar a efectividade dos tratamentos de radio/quimioterapia, facendo que os tumores previamente quimiorresistentes vólvanse sensibles a rádioa/quimioterapia.
Un achado particularmente relevante é que a melatonina demostrase estes beneficios, tanto en estudos con animais como en humanos, sen efectos adversos significativos e nun amplo rango de concentracións, o que lle valeu ser alcumada como “asasina intelixente” (smart killer).
Tendo en conta a súa actividade farmacolóxica e eficacia clínica, a melatonina merece ser considerada un importante recurso de saúde pública, como o proba que o Departamento de Saúde dos Estados Unidos liderara un estudo en profundidade dos numerosos beneficios da suplementación con melatonina para o tratamento de pacientes con cancro.
A estratexia de combinar quimioterápicos con melatonina podería limitar os efectos secundarios dos primeiros sobre as células normais
Neste sentido, a estratexia de combinar quimioterápicos con melatonina podería limitar os efectos secundarios dos primeiros sobre as células normais, permitindo aumentar as doses activas dos fármacos sen exacerbar a súa toxicidade. Esta inocuidade é crucial para o manexo clínico dos pacientes con cancro. De feito, un dos retos actuais no desenvolvemento de formulacións combinadas con melatonina a doses elevadas é que resulten beneficiosas para os pacientes, mitigando os efectos secundarios ao aumentar a prescrición de quimioterapia.
A dose para lograr este obxectivo aínda non está clara. É posible que se superen os 1-2 mg utilizados para regular os trastornos do soño (dose fisiolóxica) e precísense doses orais de 1 mg/kg de peso.
Para disipar dúbidas, estamos a caracterizar as variables farmacocinéticas desta molécula con obxecto de descifrar como administrala para que a eficacia dos quimioterápicos maximícese e redúzase ao mesmo tempo o seu citotoxicidade. Con iso non só mellorará a eficacia terapéutica contra o cancro, senón tamén o benestar e a calidade de vida dos pacientes.
Melatonina como axente preventivo?
A produción de melatonina no noso corpo diminúe coa idade, o que pode contribuír a que os órganos sexan máis vulnerables ao dano oxidativo e ao desenvolvemento de patoloxías, incluído o cancro. Todo apunta a que a redución da melatonina asociada á idade é un dos principais factores causantes da inmunosenescencia e do desenvolvemento de neoplasias.
A este respecto, demostrouse que a administración exóxena aumenta as reservas subcelulares de melatonina. En consecuencia, a inclusión desta molécula na terapia anticancerosa convencional podería ser unha estratexia para reducir o dano molecular producido por rádioa/quimioterapia sobre as células sas e potenciar así a eficacia dos tratamentos antitumorais, especialmente en pacientes coa inmunocompetencia comprometida.
Con todo, a pesar de contar cun gran número de evidencias científicas da bioseguridade da melatonina, mesmo a concentracións elevadas, é necesario seguir investigando para definir os protocolos de dosaxe óptimos a cada tumor e paciente, así como novas formulacións melloradas.
Adicionalmente, son imprescindibles estudos clínicos aleatorizados para trasladar o potencial terapéutico da melatonina á práctica clínica.
Para este fin, resulta esencial que axencias da saúde, administracións públicas e o estamento médico consideren plausible o uso da melatonina e aposten decididamente por explorar as súas opcións, tanto no tratamento como na prevención proactiva do cancro.
Alejandro Romero Martinez é profesor titular de Toxicoloxia na Universidade Complutense de Madrid
Emilio Gil Martín é profesor titular de Bioquímica e Bioloxía Molecular na Universidade de Vigo
Francisco López-Muñoz é profesor titular de Farmacoloxía e Vicerreitor de Investigación e Ciencia na Universidade Camilo José Cela
Cláusula de Divulgación. Alejandro Romero Martinez recibe fondos do Ministerio de Defensa-Subdirección Xeral de Adquisicións de Armamento e Material.
Emilio Gil Martín e Francisco López-Muñoz non reciben salarios, nin exercen labores de consultoría, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis aló do posto académico citado.
