O número de fumadores está a diminuír aos poucos entre as persoas máis novas. Con todo, o auxe dos cigarros electrónicos indica que os riscos para a saúde do consumo de produtos con nicotina son descoñecidos para parte da sociedade. Esta substancia, que é a que “engancha”, ten efectos prexudiciais para a saúde. Ademais, tamén son perigosos outros compoñentes do tabaco e dos cigarros electrónicos.
Tabaco fronte a vapers
Para as autoridades sanitarias, o consumo de tabaco segue sendo un problema de saúde a nivel mundial. En España mantense como a segunda droga máis usada, soamente precedida polo alcol. Con todo, o consumo do tabaco en adolescentes está a diminuír progresivamente desde 2006. En contraste, durante os últimos 10 anos viuse entre a poboación máis nova un rápido aumento do uso de cigarros electrónicos, mal chamados vapers pola aparencia esbrancuxada do fume que despiden. Aínda que parece vapor de auga, a cor deste fume débese á glicerina que conteñen.
O uso de vapers na poboación adulta pode ser unha axuda para deixar de fumar. Con todo, a súa utilización por adolescentes asociouse co inicio e/ou cun aumento do consumo de tabaco.
O tabaco, xunto ao alcol, está moi aceptado na sociedade. Este feito, combinado coas sensacións negativas que aparecen cando se deixa de fumar, fai que os consumidores pensen se vale a pena o esforzo.
A nicotina presente no tabaco e nos cigarros electrónicos ten un gran potencial adictivo, xa que actúa sobre o cerebro. O seu uso puntual xera sensacións pracenteiras porque a nicotina provoca a liberación de dopamina, que é un dos denominados “neurotransmisores da felicidade”. Con todo, o seu consumo repetido altera o funcionamento de diferentes circuítos cerebrais.
Como consecuencia destas alteracións, o consumo de nicotina mantense ao longo do tempo. Ademais, estes cambios no cerebro tamén son os responsables dos síntomas desagradables que aparecen cando se deixa de consumir.
Impacto da nicotina no organismo
Os efectos da nicotina no cerebro dependen en gran medida da idade da persoa que a consome. Varios estudos indican que usar nicotina durante a etapa na que o cerebro está en desenvolvemento (ata o final da adolescencia), provoca que este funcione mal no futuro. En concreto, fumar durante a adolescencia aumenta o risco de padecer enfermidades psiquiátricas e alteracións cognitivas durante a vida adulta. Ademais, os fumadores adolescentes sofren problemas de atención que se agravan cos anos de consumo de tabaco.
Con todo, a diferenza do que sucede con outras substancias de abuso como o alcol ou a cocaína, describíronse efectos beneficiosos da nicotina no cerebro adulto. Aínda que diferentes estudos indican que o consumo habitual de tabaco diminúe o volume cerebral e aumenta a inflamación e o estrés no cerebro, tamén se viu que mellora algúns procesos cognitivos.
A pesar destes beneficios, o consumo de nicotina ten efectos negativos sobre o resto do corpo. O seu uso prolongado relacionouse coa inflamación e o endurecemento das arterias.
Tampouco podemos obviar que a nicotina non é o único compoñente activo do tabaco nin dos cigarros electrónicos. O tabaco contén gases tóxicos e metais pesados con efectos prexudiciais para os sistemas nervioso, respiratorio e cardiovascular, que poden provocar distintos tipos de cancro.
Aínda así, o lector non debe xustificar o consumo de vapers pola crenza de que conteñen menos substancias daniñas que o tabaco. De feito, a súa toxicidade non é nada despreciable. Aínda que os primeiros estudos que analizaron a súa seguridade catalogáronos como un “95% máis seguros que o tabaco”, o produto que chega ao consumidor na actualidade non é o mesmo que se estudou entón.
Os cigarros electrónicos conteñen algúns compoñentes que poden danar o funcionamento celular. Así, o propilenglicol, que é a substancia máis abundante destas substancias, causa inflamación nos pulmóns. En resumo, aínda que a probabilidade de desenvolver cancro polo consumo de vapers se considere bastante baixa, o seu efecto a longo prazo no organismo aínda non se pode predicir.
Merece a pena pasar o “mono”?
A tarefa de deixar de fumar pode converterse nunha ardua batalla entre o consumidor e o tabaco. Así, durante a síndrome de abstinencia —coloquialmente chamado mono— de nicotina aparecen síntomas desagradables, tanto emocionais como físicos. Entre os de tipo emocional atópanse a irritabilidade, o insomnio, a ansiedade, a falta de concentración, a axitación e a fatiga. Algúns dos síntomas físicos son o estrinximento, a ganancia de peso e o aumento da tose e das expectoracións.
Considerando o anterior, parece lóxico que unha persoa adulta consumidora habitual de nicotina, en forma de tabaco ou de cigarros electrónicos, pense se merece a pena deixalo. A resposta a esta pregunta parece obvia.
Aínda que os síntomas da síndrome de abstinencia xorden normalmente nas 24 horas que seguen á última exposición á nicotina e alcanzan a súa máxima expresión entre 1 e 2 semanas despois, a partir de entón diminúen gradualmente ata desaparecer. Ademais, non só os efectos desagradables son pasaxeiros, senón que a pegada da nicotina no cerebro tamén podería, ata certo punto, ser reversible.
Vantaxes desde o día no que deixamos de fumar
O abandono do consumo de tabaco ten moitos beneficios para a saúde. As vantaxes comezan o mesmo día en que se deixa de fumar e aumentan progresivamente co paso do tempo. Por exemplo, ao mes de deixar o tabaco xa se observa unha melloría na circulación sanguínea e a función pulmonar. E, aos 15 anos, o risco de padecer unha enfermidade do corazón podería mesmo igualarse ao dunha persoa que nunca fumou.
Aínda que deixar atrás o consumo de nicotina non é unha tarefa fácil, parece claro que os beneficios compensan o esforzo que implica. A maioría das persoas que lograron abandonar o tabaco tentárano antes polo menos unha vez. É máis, en moitos casos eses intentos non duraron demasiado. Con todo, parece que hai consenso entre os exconsumidores. As tentativas previas deben considerarse como ensinos, nunca como fracasos.
*María Cristina Nuñez Parra é profesora titular no departamento de Farmacoloxía e no grupo de Investigación Farmacoloxía Celular e Molecular da Universidade de Murcia. Aurelio Franco García é investigador predoutoral da Universidade de Murcia. Victoria Gómez Murcia é profesora doutora do departamento de Farmacoloxía no grupo de Farmacoloxía Celular e Molecular da Universidade de Murcia.
Cláusula de divulgación:
- María Cristina Nuñez Parra recibe fondos de MCIN/ AEI/10.13039/501100011033/ e “FEDER Unha maneira de facer Europa”; Comunidade Autónoma da Rexión de Murcia a través da convocatoria de Axudas a proxectos para o desenvolvemento de investigación científica e técnica por grupos competitivos, incluída no Programa Rexional de Fomento da Investigación Científica e Técnica de Excelencia (Plan de Actuación 2022) da Fundación Séneca, Axencia de Ciencia e Tecnoloxía da Rexión de Murcia.
- Aurelio Franco García recibe fondos do Ministerio de Universidades para levar a cabo a súa Tese Doutoral (Axuda para a Formación do Profesorado Universitario).
- Victoria Gómez Murcia recibe fondos de MCIN/ AEI/10.13039/501100011033/ e “FEDER Unha maneira de facer Europa”; Comunidade Autónoma da Rexión de Murcia a través da convocatoria de Axudas a proxectos para o desenvolvemento de investigación científica e técnica por grupos competitivos, incluída no Programa Rexional de Fomento da Investigación Científica e Técnica de Excelencia (Plan de Actuación 2022) da Fundación Séneca, Axencia de Ciencia e Tecnoloxía da Región de Murcia.