En España existen importantes mineralizacións de litio, localizadas en Galicia, en Castilla y León e en Extremadura. Con todo, desde 2011 non hai ningunha explotación activa. A súa importancia económica e o risco na subministración require afrontar á decisión sobre se explotar os recursos de maneira responsable e diminuír a gran dependencia das importacións, por unha banda; ou deixar os nosos xacementos sen utilizar e seguir comprando as materias primas, necesarias para a transición ecolóxica, a outros países produtores e ao prezo que marque o mercado internacional.
Que é o litio e por que é tan importante
O litio (Li) é un elemento químico que pertence ao grupo dos metais alcalinos. Cunha densidade de 0,53 g/cm³ , é o metal máis lixeiro e menos denso en estado sólido a temperatura ambiente. Presenta o potencial electroquímico máis alto de todos os metais e unha condutividade eléctrica e térmica excelentes. Debido á súa alta reactividade, non aparece como metal nativo, presentándose como cloruro na auga do mar e nas salmoiras, e tamén en forma de compostos minerais inertes, como os silicatos ou os fosfatos.
As propiedades físico-químicas do litio fan que sexa dificilmente substituíble por outros elementos, e esencial para o desenvolvemento de numerosas aplicacións industriais.
Os concentrados de litio empréganse na industria do vidro e a cerámica e na fundición continua de aceiro.
O litio metálico utilízase na metalurxia e na fabricación de aliaxes con aluminio.
O carbonato de litio emprégase no tratamento farmacolóxico da desorde bipolar, a depresión e outras patoloxías.
O hidróxido de litio é un compoñente esencial na fabricación de lubricantes e tamén se utiliza para depurar o aire, eliminando o CO₂ do ambiente.
Estes dous últimos compostos empréganse cada vez con maior intensidade na fabricación de baterías recargables dos vehículos eléctricos e dos equipos electrónicos portátiles.
O litio no mundo
Australia é o maior produtor e exportador de concentrados de litio, extraído dos silicatos constituíntes das “rochas duras”.
Chile, e tamén Arxentina, producen a maior parte do carbonato de litio, procedente da explotación de salares.
China, ademais de ser un dos grandes produtores de Li, é o principal importador deste metal, tanto de concentrados como de procesados, domina a produción do refinado e a maior parte da fabricación das baterías de ión de litio a nivel mundial.
Na Unión Europea, a dependencia das importacións de concentrados do metal é próxima ao 87%, xa que só Portugal conta con produción de litio estable
Na Unión Europea, a dependencia das importacións de concentrados do metal é próxima ao 87%, xa que só Portugal conta con produción de litio estable. Ademais, a UE é totalmente dependente das importacións dos compostos procesados porque ningún país da Unión leva a cabo procesos de refinado. Aínda que a UE recicla baterías de ións de litio, a día de hoxe a súa reciclaxe industrial non se considera economicamente viable.
A situación descrita, a súa importancia económica, o risco na subministración –xa que uns poucos países controlan a produción– e a absoluta dependencia por parte dos países da UE levaron á necesidade de coñecer a existencia e potencialidade dos xacementos europeos de litio para definir estratexias adecuadas de acceso aos nosos recursos.
Algúns dos estudos máis actuais chegaron a establecer uns recursos declarados na UE de 8.839.750 toneladas de óxido de litio. Esta cantidade estableceuse tendo en conta 27 depósitos potenciais en 9 países da Unión: República Checa, Serbia, Ucraína, España, Francia, Portugal, Alemaña, Austria e Finlandia.
É importante ter en conta que os datos de recursos e reservas minerais cambian a medida que avanza a investigación e exploración mineira. Ademais, eses valores están supeditados ás condicións do mercado internacional en cada momento.
Litio en España
En España existen importantes mineralizacións de Li, localizadas en Galicia, en Castilla y León e en Extremadura, que adoitan estar relacionadas con corpos de natureza granítica moi evolucionados, como as pegmatitas. Tamén existen concentracións importantes de Li en veas hidrotermais e en rocas afectadas por procesos metasomáticos.
O Li atópase formando parte da estrutura de minerais silicatados, como a espodumena, petalita, lepidolita e zinwaldita, e de fosfatos, como os pertencentes á serie ambligonita-montebrasita.
Desde 2011 non hai ningunha explotación activa para a extracción de litio en España. A última produción procedeu de Mina Feli, en La Fregeneda, na provincia de Salamanca. Trátase dun xacemento de feldespato e lepidolita en diques pegmatíticos. Segundo os datos da empresa que explotou o xacemento, en 2010 obtivéronse case 8.000 toneladas de mineral cun 0,5% de LiO₂ . O destino do Li procedente da lepidolita de Mina Feli era a industria do sector cerámico, en Castellón.
A pesar de non existir minas activas para a extracción de litio en España, nos últimos anos están a levarse a cabo proxectos de exploración para este metal, con estimacións de recursos e reservas moi importantes.
Ademais, algún destes proxectos presenta aspectos novos, como a produción de hidróxido de Li, este litio refinado do que agora somos completamente dependentes.
Se utilizásemos os nosos propios recursos mineiros, coas fábricas de coches eléctricos e de baterías que xa están en funcionamento, poderiamos chegar a establecer toda a cadea de valor da mobilidade eléctrica no país. De feito, a Comisión Europea destacou o interese e a relevancia estratéxica que estes proxectos de minas de litio en España poderían ter para o desenvolvemento da industria automobilística.
Con todo, parte da nosa sociedade, motivada por unha actitude proteccionista cara ao medio ambiente, rexeita a execución dos proxectos mineiros, impedindo que esta actividade chegue a desenvolverse nunha contorna próxima. É necesario dicir que España, así como o resto de países da Unión, conta con lexislacións moi restritivas en materia de explotación de xacementos minerais, e non se pon en marcha unha mina que non garanta a orde económica, social, cultural e ambiental do territorio.
Aínda que a reciclaxe e a reutilización deben ter no futuro un papel fundamental, para satisfacer a demanda actual é necesaria a achega da minería.
A nosa sociedade debe tomar a decisión sobre se explotar os recursos de maneira responsable e diminuír a gran dependencia das importacións que ten o sector, ou deixar os nosos xacementos sen utilizar e seguir comprando as materias primas, necesarias para a transición ecolóxica, a outros países produtores e ao prezo que marque o mercado internacional.
* Susana Timón é científica titular do Departamento de Recursos Xeolóxicos para a transición ecolóxica no Instituto Geológico y Minero de España (IGME-CSIC).
Cláusula de divulgación: a autora non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declara carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
