Inflúe o cambio de hora na nosa saúde?

*Un artigo de 

O cambio estacional de hora altera a vida moderna. Hai unha crecente preocupación sobre o feito de que poida influír negativamente na nosa saúde. Están xustificados estes temores? Eu creo que non: aínda non hai proba de cargo relevante ou, como se diría en inglés, ningunha pistola fumarenta que o xustifique.

Publicidade

Un grupo de expertos en medicina clínica, fisioloxía e inmunoloxía, con experiencia en cronobioloxía e na medicina do sono, analizou a influencia do cambio de hora no sistema circadiano. As conclusións foron publicadas no European Journal of Internal Medicine e os investigadores tiveron a oportunidade de expoñer as súas ideas no Parlamento Europeo.

A súa conclusión é simple: o cambio debe ser eliminado. Con todo, creo que o estudo ten eivas e que a súa conclusión é insustentable. De feito, enviei unha carta ao editor (aquí tradución ao español) que foi respondida posteriormente por dous dos autores.

Adaptados ao cambio de hora

Fisiólogos e cronobiólogos ven o cambio como unha alteración inxustificada da vida cotiá. Esta tese non tería obxeccións se o eixo da Terra non estivera inclinado. Se todos os días amencera e anoitecera á mesma hora. Se o Sol alcanzase sempre a mesma altura ao mediodía. Non é así. Esquecen ponderar a utilidade e naturalidade deste cambio: a xestión estacional dunha actividade humana que, hoxe, está rexida por un reloxo insensible ás estacións. Esta adaptación está condicionada pola latitude, tamén se facía en épocas anteriores e tamén se observa en sociedades preindustriales actuais.

Sosteñen que os efectos do cambio non son os mesmos que experimentamos ao voar da península ibérica a Italia ou ás illas Canarias. Estas viaxes requiren só un día de adaptación e non xeran preocupación social. Explican que cando viaxamos cara ao leste adiantamos os hábitos e, á vez, adiántase o amencer e o anoitecer: estes adiantos compaxínanse.

Por contra, o cambio de hora de primavera só adianta os hábitos. O Sol segue saíndo e poñéndose á mesma hora (dicimos que mantemos os nosos hábitos e que o sol sae e se pon unha hora máis tarde). Conclúen que recibimos menos luz matutina e máis vespertina, o que convidaría a atrasar a actividade, xusto o contrario do que pretende o cambio.

Se non houbese estacións o razoamento sería correcto. Tamén se o cambio se fixera en febreiro ou en marzo. Pero facémolo en abril. Por que? A estas alturas, a 40 graos de latitude amence 1 hora e 40 minutos antes que no inverno. Como din os propios cronobiólogos (PDF), a luz matinal convida a adiantar a actividade: é o que facemos modernamente co cambio. Menos luz matinal? Mesmo tras o cambio amencerá corenta minutos antes que no inverno (en Madrid será ás 08:00 CEST no canto da as 08:40 CET). Ademais, é cando máis rápido se adianta o amencer, a razón de doce minutos nunha semana.

Non é razoable soster que viaxar a Italia requira só un día de axuste no noso reloxo interno e, en cambio, adiantar a hora nestas concretas condicións sexa pouco menos que un risco relevante para a saúde.

Infartos e accidentes

Cada vez máis estudos científicos tratan de discernir que efectos ten o cambio estacional nas nosas vidas. Para iso, comparan o que acontece o día ou a semana anterior e posterior ao cambio. A escaseza de datos (só hai un adianto de hora por ano) complica a análise e amplía as marxes de interpretación. Ademais deben de ser efectos pequenos: se fosen grandes fai xa cen anos que os percibiriamos.

Os efectos pequenos teñen variacións porcentuais rechamantes, mesmo se as súas variacións absolutas non son alarmantes. Aquí dous exemplos:

• Un estudo analizou a taxa diaria de sinistralidade en Nova Zelandia durante 11 anos (4.000 días pero só 11 cambios estacionais). Observaron que nin os accidentes laborais nin os domésticos se ven influídos polo cambio. Pero transcendeu que si podían facelo os accidentes de tráfico: un 16% o primeiro día tras o cambio de primavera (un domingo, cando non hai moito tráfico) e un 12% o segundo día (o primeiro laborable); o resto de días, non. Resulta tamén que o intervalo de confianza do segundo día apenas excede o nivel crítico de non influencia; e que a taxa diaria de accidentes fluctúa moito máis que ese 12%. A miña conclusión é que o cambio podería influír nun día concreto, pero en menor cantidade que os outros fenómenos que inflúen no problema.
• Unha revisión das evidencias da influencia do cambio de hora na taxa de infarto de miocardio agudo mostra un aumento de entre o 4% e o 29%. Pero non está de máis engadir que o intervalo de confianza de seis dos nove datos reportados inclúen a posibilidade de que non haxa influencia. A miña impresión, expresada en linguaxe clara, é que aínda non vemos fume nesa pistola.

A fisioloxía mostra que os cambios de quenda (de horario de traballo) teñen unha influencia negativa na saúde. É xusto advertir sobre estes cambios e previr sobre regulacións arbitrarias. Tampouco nos é descoñecido: preferimos traballos con horarios estables a traballos desregulados.

O cambio de hora de primavera é equivalente a un adianto dos horarios, pero nin é unha ocorrencia moderna nin o seu efecto principal é o aforro enerxético: as Cortes de Cádiz xa adiantaban as súas sesións unha hora en 1810 e non o facían por aforrar. Tampouco se implementa arbitrariamente: minimizamos a súa posible influencia na saúde empregando o menor cambio posible, facendo un único cambio e procurando que teña lugar na data máis conveniente para o sistema circadiano.

José María Martín Olalla é Profesor Titular da Área de Física da Materia Condensada na Universidade de Sevilla.

*Cláusula de divulgación: non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.