Os virus existían antes ca nós e probablemente sigan facéndoo cando xa non esteamos. Levan millóns de anos nunha guerra intensa e desapiadada chamada evolución e o seu único obxectivo é sobrevivir e perpetuarse. Nesta guerra o ser humano é a testemuña muda e principal damnificado, sufrindo o lume cruzado e os bombardeos. Cada inverno, para algúns virus como a gripe, é unha nova batalla que librar pola supervivencia.
O comportamento habitual dos virus respiratorios viuse alterado pola aparición do novo patóxeno SARS-CoV-2. O comezo da pandemia no ano 2020 practicamente anulou a aparición de casos de arrefriado común, e mesmo a epidemia de gripe do inverno 2020-2021 desapareceu case por completo.
Isto foi algo inusual. Os virus respiratorios non faltan nunca á cita, xa que a súa realidade epidemiolóxica é túzara. Habitualmente circulan durante todo o ano, pero os casos son máis frecuentes nos meses máis fríos. Outros virus, como o virus respiratorio sincitial e a gripe, circulan en forma de epidemias localizadas no outono-inverno.
Estes dous anos foron un shock para aqueles grupos que practican a vixilancia activa destas enfermidades respiratorias, como os Centros Nacionais de Gripe. Pasouse de épocas nas que o protagonismo era completo para a covid-19, a outras nas que todo se harmonizaba e era frecuente atopar varios virus respiratorios infectando a unha mesma persoa, mesmo co SARS-CoV-2 polo medio, como era habitual antes da pandemia.
Este comportamento epidemiolóxico tan caótico é probable que siga durante o ano 2022.
Pero coa probable estacionalización do SARS-CoV-2 durante este ano, presenciaremos aos poucos un retorno á “vella normalidade” en todos os aspectos da nosa vida.
Reaxuste, contraataque ou falta de vixilancia?
Como era de esperar, a gripe tiña que volver nalgún momento. Regresou timidamente no outono do ano 2021, pero a posterior invasión sen precedentes da variante ómicron abortou ese intento de rexurdimento viral.
Con todo, o mes de marzo de 2022 sorprendeunos a todos cun aumento súbito de casos de gripe que, en menos de dúas semanas, transformouse no inicio da epidemia.
Non é habitual, pero tampouco é estraño, que a epidemia gripal suceda tan tardía. O que si que é novo é que ocorra unha microepidemia en novembro-decembro e outra en marzo, con apenas tres meses de diferenza.
Unha explicación rápida é que non vixiamos correctamente á gripe durante estes dous meses debido á saturación da atención primaria e hospitalaria por ómicron.
Podería ser que a gripe seguise circulando, pero non fósemos capaces de detectala ao non realizarse test de laboratorio específicos. Con todo, o número de casos graves hospitalizados con gripe confirmada tamén se reduciu drasticamente, polo que esta explicación coxea nalgúns aspectos.
Nun artigo publicado en 2021 dáse boa conta do que podería supoñer a falta de exposición á gripe na poboación humana. A consecuencia máis clara era a perda de inmunidade, e por tanto a posibilidade de que sucedese unha epidemia máis intensa e duradeira que as habituais cando regresase a gripe.
Con todo, non se contaba cunha onda pandémica tan intensa como a última. Neste momento, parece que a gripe incorporouse ao xogo aproveitando o nicho baleiro que deixou a covid-19 tras a sexta onda, nunha especie de reaxuste que non sabemos de certo de que intensidade nin duración será.
O que si que está claro é que, neste momento, a gripe dispón dun maior número de persoas susceptibles para ser infectadas que noutras tempadas debido á perda de inmunidade nestes dous anos sen circulación viral. A onda ómicron parece ter freado, ou máis ben atrasado, a epidemia gripal deste ano, pero neste momento a gripe ten o campo aberto para reclamar o que é seu.
Outra posible explicación é que ocorrese o denominado fenómeno da interferencia viral.
Este fenómeno sostén que a infección por un virus tan potente como o SARS-CoV-2 pode producir cambios no epitelio respiratorio que impidan a infección posterior por virus igualmente agresivos como a gripe. Aínda falta moita información a este respecto, pero podería ser un factor máis neste grupo de causalidades.
“Só é unha gripe”
Tratamos á gripe como unha enfermidade de segunda división, cando claramente está en postos de Champions League. Normalizamos as imaxes de urxencias cheas de pacientes esperando ser atendidos cada inverno. Ou, mesmo, chegamos a dicir ao principio da pandemia que a covid-19 “era unha simple gripe”.
Nada máis lonxe da realidade. As cifras desta enfermidade son escandalosas e a súa normalización, máis aínda. A gripe provoca unhas 650.000 mortes, de 3 a 5 millóns de hospitalizacións e ao redor de mil millóns de casos cada ano no mundo.
Parece afastado dos 6 millóns de mortes que a covid-19 produciu nestes dous anos, pero a gripe provoca estas cifras cada inverno. Por iso, é un dos principais problemas de saúde pública, aínda que en ocasións estea enmascarado e mesmo nalgúns casos ata vexado.
Chega o momento de non baixar a garda, de seguir botando a carne no asador e de esperar que as altas coberturas vacinais logradas fronte á gripe nestes dous últimos anos protexan á xente máis vulnerable. E sobre todo de facernos á idea de que un novo virus respiratorio súmase aos sospeitosos habituais: o coronavirus non ten pinta de querer deixarnos.
Iván Sanz Muñoz é responsable científico e de vixilancia virolóxica, Centro Nacional de Gripe de Valladolid, Salud de Castilla y León (SACYL).
Cláusula de Divulgación: Iván Sanz Muñoz non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
