Cando empezou o apagamento, a algúns veunos a imaxe dunha cirurxiá operando nun quirófano sen luz. Toda a asistencia sanitaria é moi dependente da electricidade: para as citacións, a xestión das historias clínicas electrónicas e o funcionamento de aparellos tanto de uso hospitalario como domiciliario, entre outros.
Se hai combustible, os hospitais funcionan
Afortunadamente, os hospitais teñen sistemas de xeradores eléctricos ou de grupos electróxenos que se poñen en marcha cando se producen cortes de rede. Estes sistemas son dependentes doutras fontes de combustible, como o gasóleo, que terán que ser repostos. Sempre que se garanta a reposición destes combustibles, os centros hospitalarios poden funcionar con independencia da rede eléctrica.
Durante o apagamento pospúxose a actividade hospitalaria non urxente, dando prioridade aos demais casos. É importante avaliar a resposta dos puntos máis sensibles do sistema sanitario (quirófanos, vacinas, prescrición e entrega de fármacos, programación de visitas médicas e a súa posterior recuperación) e comprobar se os sistemas de seguridade para manter os servizos funcionaron de forma adecuada.
Incomunicación e solidariedade
Durante o colapso do sistema non só careciamos de electricidade, senón que permanecemos incomunicados. Internet non funcionou ou fíxoo de forma moi intermitente, así como a rede telefónica dos móbiles. Por outra banda, moitos domicilios non teñen rede fixa de teléfono ou se a teñen, os aparellos dependen da rede eléctrica. No século pasado, a rede fixa de telefonía e os aparellos de teléfono eran independentes da rede eléctrica e continúan funcionando en apagamentos, pero xa non é así.
Esta incomunicación puido xerar inquietude e ansiedade nalgunhas persoas, ao non ser capaces de saber en que situación se atopaban familiares e amizades ou que necesidades podían ter durante o apagamento. Afortunadamente, os sistemas de emerxencias médicas e a policía teñen habilitada a comunicación por radio TETRA que funciona mesmo en casos de apagamentos como o ocorrido. Ademais, observouse unha gran solidariedade entre as persoas.
A radio foi a principal fonte de información cidadá e moitas persoas utilizaron os seus coches ou recuperaron vellos aparellos radiofónicos para escoitala.
Desconectados da terapia domiciliaria
O corte de luz afectou particularmente a moitos pacientes con enfermidades graves dependentes de sistemas de terapia domiciliaria que requiren de conexión eléctrica. É o caso de equipos de soporte vital, osixenoterapia ou diálise domiciliaria e outros coidados en residencias de adultos maiores.
Estes pacientes trasladáronse aos centros sanitarios para que ser atendidos, en ambulancia nalgúns casos ou grazas á solidariedade dos demais. Tamén puidemos ver vehículos Uber actuando como taxis correntes por indicación dos policías, transportando aos máis vulnerables necesitados de desprazamento urxente.
Outro aparello médico domiciliario moi común é CPAP (polas súas siglas en inglés de “presión positiva continua nas vías respiratorias”), que evita as apneas durante o sono. Afortunadamente, non pon en perigo directo o paciente se non se usa durante un curto período de días.
De todos os xeitos, recoméndase que estes pacientes non conduzan despois dunha noite sen usar o CPAP: durmir ao volante si constitúe un perigo de morte para a persoa que conduce e os demais ao seu ao redor.
Riscos para a saúde
Ademais, o apagamento estragou alimentos nos nosos frigoríficos particulares, obrigando a refugar aqueles que estiveron a máis de 4 graos, con especial atención á carne (tenreira, porco, aves) ou peixe non cociñados, a comida preparada con ovo, os queixos brandos, os embutidos (en particular os non curados como o xamón york) e as sobras de alimentos cociñados que constitúen un risco para todos, pero especialmente para embarazadas e persoas inmunodeprimidas.
De igual forma que os alimentos, moitos medicamentos e vacinas necesitan refrixeración para a súa conservación, o que pode levar a unha dificultade de subministración temporal. A todo isto engádense os perigos de incendio polo uso de velas, e os accidentes de tráfico causados polos atascos e os semáforos inoperativos, que serían moito máis graves se non fora pola actuación dos axentes de regulación de tráfico.
A pesar da alarma, o apagamento en España solucionouse en relativamente pouco tempo e sen peores consecuencias grazas á coordinación do persoal sanitario e de emerxencia e á solidariedade da cidadanía. Serviunos para comprender mellor a gran dependencia enerxética que temos —tamén do noso sistema sanitario—, experimentar como viven as persoas en países onde os cortes de luz son comúns e tomar consciencia que podemos prepararnos mellor, tanto a nivel individual como organizativo.
Artigo escrito co asesoramento da Sociedade Española de Epidemioloxía.
- *Maria João Forjaz é investigadora en saúde pública no Instituto de Saúde Carlos III. Ángela Domínguez García é catedrática de Medicina Preventiva e Saúde Pública no departamento de Medicina da Universidad de Barcelona e investigadora no CIBER de Epidemioloxía e Saúde Pública. Elisa Chilet Rosell é profesora da área de Medicina Preventiva e Saúde Pública da Universidade Miguel Hernández. Federico Eduardo Arribas Monzón é xefe de servizo de Avaliación e Acreditación Sanitaria na Dirección Xeral de Asistencia Sanitatia e Planificación do departamento de Sanidade de Aragón. Isabel Aguilar Palacio é profesora titular de Medicina Preventiva e Saúde Pública na Universidade de Zaragoza. Leonor Varela Lema é profesora titular da Área de Medicina Preventiva e Saúde Pública da Universidade de Santiago de Compostela. María Isabel Portillo é coordinadora dos programas de cribado do Servizo Vasco de Saúde – Osakidetza. Óscar Zurriaga é profesor titular do departamento de Medicina Preventiva e Saúde Pública na Universitat ade València, na unidade mixta de investigación en Enfermidades Raras (FISABIO-UVEG) e no CIBER de Epidemioloxía e Saúde Pública. Tania Fernández Villa é profesora titular na Área de Medicina Preventiva e Saúde Pública na Universidade de León e no Centro de Investigación Biomédica en Rede de Epidemioloxía e Saúde Pública (CIBERESP).
Cláusula de divulgación:
- Maria João Forjaz recibe fondos, obtidos en concorrencia competitiva, do Instituto de Saúde Carlos III para a realización de proxectos de investigación. É presidenta da Sociedade Española de Epidemioloxía e punto focal de España para a estratexia Behavior and Cultural Insights da OMS.
- Ángela Domínguez García é investigadora dos seguintes proxectos financiados: Proxecto PI24/00692 e PI19/00354 do Instituto de Saúde Carlos III, Grant Agreement 801495-EU-JAV e AGAUR 2021-SGR-00702. É membro do Consell Assessor de Salut Pública de l’Agència de Salut Pública de Catalunya e membro do Consell Assessor en Vacunacions de l’Agència de Salut Pública de Catalunya. É coordinadora do Grupo de Traballo sobre Vacinacións da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE) e membro da Comisión Asesora de Comunicación da SEE.
- Federico Eduardo Arribas Monzón é socio da Sociedade Española de Epidemioloxía. Foi Secretario da SEE (2018-2022). Forma parte do grupo de traballo de formación e empregabilidade da SEE e membro da Comisión asesora de Comunicación da SEE. Forma parte do grupo de investigación de Servizos Sanitarios (GRISSA) de Aragón.
- Isabel Aguilar Palacio recibe fondos en concorrencia competitiva do Instituto de Saúde Carlos III e do Goberno de Aragón para investigación. Recibe tamén fondos da Comisión Europea como experta nas súas Comisións de Avaliación. Forma parte da Xunta Directiva da Sociedade Española de Epidemioloxía.
- María Isabel Portillo é investigadora no Instituto de Investigación Biobizkaia. Coordinadora Cribados Osakidetza. Membro da Asociación Española Contra o Cancro. Secretaria da Xunta Directiva da Sociedade Española de Epidemioloxía
- Óscar Zurriaga recibe fondos, obtidos en concorrencia competitiva, do Instituto de Saúde Carlos III, para a realización de proxectos de investigación. Foi presidente da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE).
- Tania Fernández Villa recibe fondos en concorrencia competitiva da Delegación do Goberno para o Plan Nacional sobre Drogas para un proxecto de investigación. Vogal da Xunta Directiva da Sociedade Española de Epidemioloxía.
- Elisa Chilet Rosell e Leonor Varela Lema non reciben salarios, nin exercen labores de consultoría, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis aló do posto académico citado.
