Durante moito tempo, pensamos que as enfermidades autoinmunes son un erro do sistema inmunitario. A idea máis estendida suxire que o noso corpo atácase a si mesmo, unha perspectiva que pode ser aterradora para quen recibe un diagnóstico así. Con todo, investigacións recentes ofrécennos unha perspectiva diferente.
Que pasaría se o noso sistema inmunitario non estivese equivocado? E se, en realidade, estivese a responder a ameazas reais? Desde este novo punto de vista, as enfermidades autoinmunes serían unha defensa contra axentes externos. Durante esta loita danaríanse tecidos sans.
Neste caso, as enfermidades autoinmunes poderían ser síntomas da exposición a factores ambientais daniños.
Aínda que hai predisposicións xenéticas, a contorna xoga un papel crucial no desenvolvemento destas patoloxías. Por tanto, os factores ambientais que podemos cambiar convértense en protagonistas da resposta inmunitaria neste novo enfoque.
Un problema en crecemento
As enfermidades autoinmunes preséntanse de moitas formas. Poden afectar a un só órgano, como no caso da tiroidite de Hashimoto, ou poden ser sistémicas, como o lupus.
Diversas fontes internacionais sinalan que estas enfermidades están a aumentar a súa presenza. Isto é especialmente certo nas relacionadas co intestino. Ademais, as patoloxías autoinmunes son máis comúns en mulleres. Un dos principais desafíos é o seu diagnóstico, que non adoita ser específico.
Polo seu impacto na calidade de vida e nos custos médicos, estas enfermidades constitúen un gran desafío de saúde pública. As investigacións suxiren que os factores ambientais parecen ser necesarios para desencadear as respostas autoinmunes, máis aló da xenética.
Este é o punto do debate actual: é a xenética ou a contorna o problema de orixe? Dado que noso ADN evolucionou durante miles de anos, poderiamos ver estas enfermidades como un sinal.
E este sinal indica que o estilo de vida moderno é incompatible coa saúde.
Como ocorre a guerra molecular
As investigacións suxiren que o coñecido como “mimetismo molecular” é clave. Significa que moléculas externas similares ás do corpo activan respostas autoinmunes, o cal nos leva a pensar que o sistema inmune ataca por erro as nosas células, pero non é exactamente así.
Este matiz é importante para a acción médica. Se o erro está no noso organismo, debemos corrixilo. Pero se o problema son os factores ambientais, a corrección debe dirixirse cara aos hábitos ou a contorna do paciente.
Cales poderían ser eses axentes ambientais externos que activan as respostas autoinmune do noso organismo? Un exemplo podería ser o do glute.
Nun estudo publicado en 2021 explorouse a similitude entre o glute e as proteínas de patóxenos microbianos. Os autores predixeron que o glute contén compoñentes que inducen unha resposta inflamatoria, a cal é similar á dalgunhas bacterias.
Outro traballo, publicado en 2023, atopou unha bacteria que podería estar relacionada co desenvolvemento de diabetes tipo 1. Isto ocorrería pola dixestión do glute, que activaría células inmunitarias capaces de provocar esta enfermidade.
Segundo estas hipóteses, o dano que causaría o glute non se debería directamente a un fallo do organismo. No seu lugar, sería consecuencia dun desequilibrio da microbiota intestinal.
Entendemos as enfermidades autoinmunes?
Estes achados expoñen preguntas importantes sobre o noso coñecemento da autoinmunidade. Non só no caso da enfermidade celíaca, senón tamén noutras.
Por exemplo, diversos estudos suxeriron que reducir ou eliminar o glute tamén mellora síntomas de enfermidades non celíacas. Isto inclúe a tiroidite e a pancreatite autoinmunes.
O novo enfoque sobre a autoinmunidade amosa unha interacción complexa. Esta interacción é entre o medio ambiente, a microbiota, a xenética e a saúde humana. As investigacións suxiren que as enfermidades autoinmunes xa non se explican por un erro do noso organismo, senón que se acentúan como consecuencia dos cambios recentes no noso estilo de vida.
Estas son algunhas das razóns polas que os investigadores sinalan que a práctica regular de exercicio, unha dieta baixa en procesados e residir en áreas con menos contaminantes artificiais (como nas zonas rurais) relaciónase cunha menor incidencia destas enfermidades.
Cláusula de divulgación: Yevheniy Kutsenko recibiu fondos do Ministerio de Ciencia, Innovación e Universidades. É membro da Xunta Democrática de España.
