A transición enerxética cara a un modelo baseado en enerxías renovables é xa un feito. Os Estados membros da Unión Europea dirixen a punta de lanza da investigación en tecnoloxías limpas e cada ano alcánzanse niveles récord de produción de enerxía libre de dióxido de carbono.
Os países situados nos lindes meridionais da Unión están chamados a liderar o aproveitamento do mesmo recurso que a tantos turistas atrae ano tras ano: o sol. Unha cidade como Sevilla recibe máis de 3.200 horas de sol anuais, mentres que Dresde, unha das máis solleiras de Alemaña, 1.770.
A abundancia de horas de sol representa unha oportunidade para avanzar na transición cara ás enerxías renovables. Os tellados, espazos normalmente infrautilizados, resultan ideais para a instalación de paneis solares. É algo que non pasou inadvertido para a Unión Europea, que presenta o aproveitamento do sol nos tellados como unha solución clave na redución de emisións.
Este feito fai pensar que a máis horas de sol, maior capacidade. Con todo, as estatísticas indican que os campións en potencia fotovoltaica instalada per cápita están ao norte. Países Baixos, Alemaña e Bélxica encabezan cunha cómoda vantaxe estas clasificacións. España aparece no posto número 6.
Quen golpea primeiro, golpea dúas veces
A situación do xigante alemán é particularmente interesante. A súa posición como a maior economía da Unión Europea convérteo en referente, e o seu sistema enerxético viviu unha auténtica revolución nos últimos anos. Atrás quedaron xa as grandes minas de carbón da conca do Ruhr que alimentaron as chamas do progreso nos séculos XIX e XX. Aínda que con notables excepcións, hoxe o mosaico que é o sistema enerxético alemán é máis diverso, máis flexible e máis resiliente ca nunca.
A relación de Alemaña coa enerxía solar estivo marcada polo gran compromiso da administración pública coa súa implantación desde inicios de século. O apoio lexislativo ás enerxías renovables baseouse nas últimas dúas décadas na Lei de Enerxías Renovables do ano 2000.
A norma, revisada en sete ocasiones desde entón, estableceu subsidios aos xeradores de enerxía renovable. Estes pagos fixeron máis atractivos os investimentos temperáns en sistemas solares e a investigación en novas tecnoloxías.
Recentemente, Alemaña desbancou a España (que ostentaba o primeiro posto co parque fotovoltaico Francisco Pizarro de Iberdrola, con 553 MW) co novo parque solar máis grande de Europa (605 MW), que conta con máis dun millón de paneis solares que proporcionarán electricidade a Shell durante o próximas tres décadas. Curiosamente, este novo parque, Energiepark Witznitz da promotora MoveOn Energy, está a construírse sobre unha antiga mina de lignito que cobre un espazo de máis 500 hectáreas.
Adaptación constante, a clave do éxito
Desde entón a lei cambiou e os pagos case desapareceron, pero o menor prezo dos paneis, que baixou ata un 90% desde 1990, permitiu o continuo crecemento do sector. Especialmente para instalacións de baixa potencia, o sistema de pago por xeración segue a pleno rendemento. O obxectivo da última revisión da norma queda claro: aproveitar ao máximo os tellados das vivendas para a xeración de enerxía.
O efecto que o conflito armado en Ucraína tivo sobre a economía alemá foi transformador en todos os sectores. O fin das importacións de gas desde Rusia en 2022 marcou un cambio de rumbo na política enerxética alemá. Desde entón, a instalación de novos sistemas fotovoltaicos disparouse. A asociación alemá de industrias solares (BSW) recolle no seu informe anual de 2023 máis dun millón de novas instalacións, un crecemento do 85% respecto ao do ano anterior. E as previsións para o 2024 mostran que a tendencia continúa.
Unha poboación concienciada
Esta estratexia de descentralización da produción enerxética resulta non só nunha rede de xeración de enerxía máis forte, senón tamén nunha poboación máis concienciada e implicada coas causas ambientais. Alemaña conta cun dos movementos ecoloxistas máis fortes da UE, cunha notable presenza no Parlamento e partícipe en varios gobernos. Algúns estudos indican que esta “conciencia verde” é transversal a todo o espectro político.
Recentes enquisas mostran que as plantas fotovoltaicas gozan de maior popularidade que calquera outra forma de xerar enerxía. Esta aceptación é mesmo maior cando se propón unha instalación nas proximidades da persoa enquisada.
O potencial no sur
As cifras son claras: unha instalación fotovoltaica no norte da península ibérica pode xerar un 30% máis de enerxía que unha similar no centro de Alemaña. Se se pensa no sur da península, ata un 60% máis.
O potencial solar de España está fóra de toda dúbida, e existen exemplos de éxito na implantación de sistemas fotovoltaicos a todas as escalas. Nos primeiros anos do século XXI, España ocupaba unha posición de liderado en renovables. Plantas como a de Olmedilla de Alarcón, a máis grande do mundo en 2008, daban fe diso.
O dano do “imposto ao sol”
E, con todo, unha serie de normativas implantadas desde 2010 puxeron coto a ese crecemento. As complicacións administrativas e a falta de incentivos frearon en seco o desenvolvemento solar. A máis daniña destas regulacións, o coñecido como “imposto ao sol”, foi unha das responsables de que entre 2015 e 2018 apenas se realizasen investimentos.
Ademais, os longos atrasos nos pagos das subvencións danaron o potencial dos tellados solares. Tras a súa derrogación en 2018, a potencia instalada multiplicouse case por 6, recortando a distancia cos xigantes alemáns. No presente, España sitúase segunda a nivel de crecemento solar na UE.
Retomouse o camiño correcto, pero os anos de parón pesaron nun sector renovable que pugna por afianzarse.
A produción enerxética renovable xa é maioritaria desde 2023 no mix enerxético español.
A independencia do sistema eléctrico ibérico demostrou ser de gran importancia ante a inestabilidade exterior. Reforzar este sistema aproveitando un recurso tan abundante como o sol é garantía dun futuro próspero.
*Ana Larrañaga Janeiro é investigadora predoutoral na área de eficiencia enerxética da Universidade de Vigo. Juan Jesús Rico Fuentes é reserach fellow no Laboratorio de Procesos de Transporte da Universidade Técnica de Dormund. Moisés Cordeiro Costas é investigador posdoutoral na área de eficiencia enerxética da Universidade de Vigo. Raquel Pérez Orozco é docente e investigadora na área de Sostibilidade Enerxética da Escola de Enxeñaría de Minas e Enerxía da Universidade de Vigo.
Cláusula de divulgación: As persoas asinantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado anteriormente.
