A diabetes é un problema de saúde mundial. Caracterízase porque o corpo produce pouca ou ningunha insulina, ou hai unha resposta ineficaz a esta hormona que fai que os niveis de glicosa en sangue sexan anormalmente elevados.
Dentro dos diferentes tipos de diabetes, na infancia e adolescencia é máis frecuente a de tipo 1. En 2019, uns 1,5 millóns de menores de 20 anos sufrían esta doenza en todo o mundo. Ademais, das 16.300 mortes debidas a diabetes en menores de 25 anos, o 73,7% foron causadas pola de tipo 1.
A pesar dos avances, o manexo desta enfermidade segue sendo un reto a nivel mundial para os sistemas sanitarios.
Un gran problema de saúde na infancia
A diabetes tipo 1 é unha patoloxía crónica autoinmune na que o sistema inmunitario (sistema de defensa fronte a axentes patóxenos) ataca e destrúe as células do páncreas encargadas de producir insulina. Para suplir a carencia, os pacientes deben abastecerse desa hormona a través de inxeccións ou dispositivos de administración (bombas de insulina).
Ademais, as persoas con diabetes deben levar un control da súa glicosa en sangue, así como manexar a inxestión nutricional (especialmente de hidratos de carbono), a actividade física e outros aspectos que poden alterar ese nivel de glicosa.
Un mal manexo da enfermidade eleva o azucre en sangue. E esta situación, mantida durante o tempo, pode afectar e danar os principais órganos do corpo: corazón, vasos sanguíneos, nervios, ollos ou riles.
Por tanto, é importante coñecer a evolución do número de persoas novas afectadas pola patoloxía, tratar de identificar as causas e poder dar aos responsables sanitarios datos epidemiolóxicos para identificar novos casos coa maior antelación posible.
Case o dobre de incidencia
Con este propósito, un grupo de investigadores examinamos a incidencia —é dicir, a proporción de casos novos dunha enfermidade nun período de tempo respecto á poboación que pode padecela— da diabetes tipo 1 en 32 países europeos desde 1994 a 2021. Para iso, analizamos un total de 75 estudos, que abarcaban 219.331 individuos de 0 a 14 anos.
Así puidemos observar que a incidencia aumentou de maneira considerable: desde 11 casos por cada 100.000 persoas/ano de 1994 a 2003 ata os 21 casos por cada 100.000 persoas/ano entre 2013 e 2021, aproximadamente.
Diferenzas entre países
Ademais, detectamos importantes diferenzas por rexións. Mentres que a tendencia se incrementou claramente na maioría dos países europeos —especialmente os do norte de Europa (Finlandia, Suecia e Noruega)—, observouse una certa estabilización en países como Reino Unido e España.
Entre 2013 e 2021, último período estudado, as taxas de incidencia máis baixas rexistráronse en Romanía e Turquía (11 e 12 casos por cada 100 000 persoas/ano, respectivamente), e as máis elevadas en Finlandia e Irlanda (56 e 33 casos).
En España, como apuntabamos antes, apréciase unha certa estabilidade. No período de 1994 a 2003 rexistráronse 16 casos por cada 100 000 persoas/ano, elevándose só lixeiramente, ata 17,5, entre 2013 e 2022.
Tanto neste país como no resto de Europa, os nenos mostraron cifras un pouco máis altas que as nenas. Tamén observamos que as taxas de incidencia aumentaban coa idade, especialmente no grupo de 10 a 14 anos.
Que podería haber detrás desta tendencia á alza?
A orixe da diabetes tipo 1 aínda é unha incógnita, aínda que algunhas liñas de investigación indican que existe unha predisposición xenética. Tamén se barallan outros causantes: procesos autoinmunes, virus, estilos de vida e factores ambientais, incluída a dieta.
Por exemplo, observamos que unha maior renda per cápita ou vivir nun país máis setentrional, como Finlandia, Suecia ou Noruega, poderían influír na incidencia de diabetes tipo 1.
Hai varias posibles explicacións para iso. A radiación ultravioleta é diferente segundo a latitude xeográfica, e varios estudos atoparon un factor protector na exposición a dita radiación, xa que parece que frea as reaccións inmunitarias do organismo.
O factor pandemia
Outro dato interesante é que se produciu un incremento de casos novos de diabetes tipo 1 nos menores a nivel mundial a partir da pandemia de covid-19.
Podería deberse para o efecto da infección sobre a inmunidade de suxeitos vulnerables a esta enfermidade, ou por unha posible diminución da capacidade dos sistemas sanitarios para detectar precozmente o problema e controlalo.
Actualmente, débese seguir traballando en políticas sanitarias orientadas á promoción de estilos de vida saudables e o control de factores de risco, como os ambientais, que poderían estar detrás de problemas inmunes relacionados con este importante problema de saúde pública.
*Marta Carolina Ruiz Grao é profesora contratada doutora da Facultade de Enfermería de Albacete (UCLM) do grupo de Investigación AGE-ABC (Envellecemento Activo, Estilos de Vida Saudable e Cognición) da Universidade de Castela-A Mancha. Ana Díez-Fernández é profesora titular de universidade na facultade de Enfermería de Cuenca e coresponsable do grupo de investigación EDUHEALTHY da Universidade de Castela-A Mancha. Miriam Garrido Miguel é profesora contratada doutora na facultade de Enfermería de Albacete e coresponsable do grupo de investigación en Nutrición, Estilos de Vida e Saúde Mental (Nutri&Mental) da Universidade de Castela-A Mancha.
Cláusula de divulgación: As persoas asinantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado anteriormente.
