Imaxinemos un futuro para a ciencia no que todas as persoas teñamos as mesmas oportunidades para ingresar, contribuír e progresar sen prexuízos nin prexuízos; con independencia do xénero, raza, ideoloxía e orientación sexual. O Día Internacional da Muller e a Nena na Ciencia lémbranos cada ano que queda aínda un longo camiño por percorrer para a igualdade efectiva en ciencia.
Así o deixaba claro o último informe Mulleres Investigadoras 2019 (PDF) da comisión de muller e ciencia do CSIC, e o de Científicas en Cifras do Ministerio de Ciencia e Innovación e de Universidades.
A solución non é simple e require dunha reforma das institucións e no sistema social e educativo. Como individuos non podemos cambiar iso, pero si facer nosa parte e aplicar as lentes de xénero ás nosas actividades diarias de investigación.
Por iso, propoño un decálogo de medidas para uns laboratorios máis inclusivos e diversos:
1. Anuncios de traballo neutros e inclusivos
O uso dunha linguaxe nesgada nas ofertas de traballo promove a desigualdade (PDF) de xénero. Por exemplo, o uso de cualificativos asociados ao masculino como “competitivo”, “dominar” e “líder”, tende a desalentar ás mulleres, que senten que non pertencen. Tamén o fai a sobreconfianza na linguaxe: “Candidatos excelentes”, “intelixentes”, “independentes”.
Existen ferramentas para avaliar e corrixir a linguaxe das ofertas de traballo. Por exemplo, con alternativas como “sensible”, “capacidade de traballo en grupo” e “persoa colaborativa”. É o obxectivo de aplicacións como Textio e Gender-Decoder.
Ademais dunha linguaxe non agresiva e libre de estereotipos, é importante o contido. Existen regras fáciles e simples neste sentido como evitar requisitos innecesarios, escribir de maneira clara e concisa, e deixar claro o propósito e os valores do grupo.
2. Entrevistas de traballo sen nesgo de xénero
En calquera proceso de selección, ademais do rumbo inconsciente, existen prexuízos conscientes, estereotipos e actitudes sexistas que están normalizados e que afectan á contratación e promoción en detrimento de as mulleres.
Para que unha entrevista de traballo sexa equilibrada require de preparación e conciencia. A nivel de institucións recoméndase auditar os procesos de selección (PDF). O ideal sería que a persoa que entrevista estea formada en xénero para poder levar a cabo un recrutamento cego, mediante unha solicitude que non identifique o xénero para así minimizar o risco de nesgo na súa contra.
3. Escribir cartas de recomendación non nesgadas
Cando unha persoa pide unha carta de recomendación é porque cre que o que temos que dicir sobre ela pode axudala a conseguir ese traballo ou bolsa. Pero que dicimos e como o dicimos, moitas veces sen querelo, pode supoñer un prexuízo, xa sexan homes ou mulleres os que recomendan.
Antes de escribir é útil botar man de diversas recomendacións (ver PDF). Se xa está escrita, aínda hai tempo de corrixila con esta calculadora de xénero. O contido é de novo importante: unha forma de evitar o nesgo é centrarse nos logros, os feitos e o seu impacto, en lugar de abusar dos cualificativos.
Joana Magalhães: “É preciso que a ciencia reflicta a diversidade que temos”
4. Organizar as reunións con paridade
Decidir a que hora programamos as reunións, dar a palabra de maneira activa e rotativa e ser ecuánime no trato e recoñecemento son actitudes que parecen obvias, pero que non sempre se aplican nos laboratorios. Aos poucos xeran un ambiente desigual e de discriminación.
Se nos toca organizar unha conferencia ou reunión, utilicemos criterios de paridade na selección das persoas relatoras e moderadoras.
Algo tan simple como non promover paneis exclusivamente de homes (manels) é un paso indispensable e cada vez máis frecuente.
Fronte ao argumento de que “non hai científicas” son numerosas as iniciativas de bases de datos que buscan dar visibilidade ás investigadoras. Por exemplo, 500womenscientists, a de AMIT e a nosa Women in Malaria.
5. Evitar nesgos require práctica
Todo o mundo ten nesgos inconscientes. É un tipo de estratexia mental que nos axuda a anticiparnos e tomar decisións segundo a nosa experiencia pasada. Estas decisións automáticas non teñen por que ser as adecuadas: nelas tendemos a repetir patróns e a favorecer a persoas similares a nós.
Como estamos nun sistema patriarcal, estes rumbos acaban por discriminar ás mulleres. A maneira de evitalo é ser consciente diso e combatelos de forma activa. Existen recursos aplicados á ciencia, como este da Royal Society británica que vale a pena revisar cada vez que teñamos que avaliar un currículo, un proxecto ou formemos parte dun tribunal.
6. A utilidade das titorías entre pares
A titoría entre pares (peer-mentoring) é unha actividade que ten como obxectivo establecer unha relación de apoio e guía entre dous ou máis persoas, que comparten coñecementos e experiencias que sirvan de aprendizaxe mutua.
É moi efectiva entre persoas que se atopan nun mesmo momento da súa carreira profesional ou pertencen a un mesmo colectivo discriminado ou minoritario, escasos de referentes. O segredo do éxito desta actividade é a xeración de empatía e tamén o sentir que a persoa non está soa e que os seus problemas son compartidos por outros e teñen solución.
7. Formación en liderado
Ter referentes de liderado femininos é crítico no desenvolvemento profesional futuro, tanto de homes como de mulleres, e contribúe a unha ciencia de maior calidade segundo apuntan os estudos.
Pódese contribuír a dar esa visión da ciencia mediante formación específica do persoal. Tamén nas colaboracións, mediante a creación dunha rede de contactos máis diversa e inclusiva.
Peregrina Quintela: “Para acabar coa fenda de xénero hai que ter conciliación real”
8. Equidade nas responsabilidades, promocións e premios
É importante asignar as responsabilidades e atribuír as tarefas por igual. Por exemplo, de maneira rotativa.
9. Tolerancia cero contra o acoso
Debemos loitar contra a linguaxe sexista, os comportamentos machistas entre compañeiros e os estereotipos de xénero no noso ambiente máis próximo. Por suposto, denunciar calquera violencia contra as mulleres.
10. Demostrar un compromiso coa diversidade e a inclusión
É necesario promover e participar en actividades en favor da igualdade, como este 11 de febreiro e o 8 de marzo. Tamén participar e apoiar a creación de grupos e comisións de igualdade dos centros de investigación.
Haberá quen, ao ler estas normas, pense que no seu laboratorio e no seu centro non existe discriminación nin barreiras para as mulleres. Esa diferente percepción é moi común. Por iso convén facerse unha serie de preguntas: quen toma nota e lidera as reunións? Quen intervén máis frecuentemente? Quen se encarga do mantemento básico do laboratorio? Son iguais os adxectivos que utilizamos para referirnos a un investigador que a unha investigadora?
Non é neutral quen asume cada rol, tampouco a linguaxe que utilizamos, nin o trato. A igualdade de xénero non só está relacionada co equilibrio numérico entre homes e mulleres. Tamén se deben xerar as condicións e o contexto para que cada persoa poida desenvolverse con liberdade, con confianza e como iguais.
Xa sexamos líderes dun grupo de investigación ou parte del, todos podemos facer nosa parte.
*
nvestigadora Ramón y Cajal e líder do grupo de investigación de epixenómica en malaria no Instituto de Parasitología y Biomedicina López-Neyra (IPBLN-CSIC).Cláusula de Divulgación: É co-creadora/coordinadora de “Mujeres en Malaria”, coordinadora do grupo de igualdade do Instituto de Parasitología y Biomedicina López-Neyra do CSIC, e membro de Ciencia Con Futuro.