Se coma min é vostede un amante das películas de ciencia ficción, seguro que goza das predicións que foron facendo do mañá ao longo da historia. Desde a inigualable Metropolis de Fritz Lang, fóronse sucedendo as películas que mostraban como viviriamos no futuro, ben profundando na utopía ou ben na distopía. Un dos exemplos máis recentes é a saga Dune, cuxa segunda parte se estreou recentemente.
Aínda que desde a ciencia non podemos facer, en xeral, previsións certeiras, si podemos adiantar algunhas tendencias ou establecer o escenario ideal. Por exemplo, as casas do futuro tenderán a comportarse como un ser eficiente e autosuficiente, que trate de vivir en simbiose coa contorna natural. A súa xestión asemellarase á da Estación Espacial Internacional, aproveitando ao máximo os recursos dispoñibles.
Xestión descentralizada da auga
Os sistemas típicos de xestión do ciclo da auga nas cidades son centralizados, isto é, a entrada das vivendas conéctanse á rede de potabilización e a saída á rede de sumidoiros para a súa posterior depuración. Este sistema centralizado é cómodo desde o punto de vista do consumidor, pero presenta algunhas desvantaxes a escala global:
- Dá lugar a unha baixa concienciación do que implica potabilizar e depurar.
- Presenta problemas de eficacia e custo asociados ás redes de distribución e rede de sumidoiros. Os sistemas centralizados implican unha ampla rede de tubaxes para transportar a auga potable desde a estación potabilizadora aos fogares e as augas residuais desde as casas á estación depuradora. Ademais, o mantemento destas redes é un dos quebradeiros de cabeza máis importantes, pois é necesario para evitar perdas de auga reparar as tubaxes ou atascos que minguan a eficacia final do sistema. Adicionalmente, sobre a base da topografía do lugar pode ser necesario estacións de bombeo intermedias para impulsar a auga que incrementan notablemente o custo de operación.
- Supón límites e dificultades á hora de alcanzar maiores rendementos nas estratexias de economía circular. Mesturar toda a auga residual nunha única corrente (a que se conduce polos sumidoiros) implica unha dilución da carga orgánica que dificulta a aplicación efectiva de tecnoloxías de recuperación de enerxía ou recursos (nutrientes).
Para dar resposta a estes retos xorden os sistemas descentralizados a nivel de casa, edificio ou barrio, unidades de proceso que asumen directamente a xestión total ou parcial da auga. Estes sistemas teñen as seguintes vantaxes desde o punto de vista da economía circular:
- Redución do consumo de auga da rede. Buscan a autosuficiencia. Por exemplo, incorporando a auga de choiva ao circuíto do ciclo da auga no fogar ou instalando sistemas de menor consumo nos baños con inodoros a baleiro (similares aos que nos atopamos nos avións) ou conectándoos á saída da auga do lavabo.
- Segregación das correntes residuais para tratalas de forma separada. Falamos de augas grises (augas residuais que proceden de duchas, bañeiras e lavabos que presentan un baixo contido en materia fecal) e negras (augas fecais). Aplicar tratamentos específicos para cada unha permite recuperar materia a materia orgánica para empregala como abono ou fonte de enerxía.
- Recuperación da auga tras o tratamento para rega ou consumo. Aplicando tratamentos de depuración e purificación específicos, as augas residuais xeradas no fogar pódense reutilizar mesmo para consumo humano. Aínda que na Terra aínda existen reticencias e barreiras lexislativas, a Estación Espacial Internacional demostra que é factible. O seu sistema de reutilización recolle cada pinga que se xera, independentemente de cal sexa a súa orixe (por exemplo, a respiración, a suor ou os ouriños) para procesala e convertela en auga apta para o consumo humano.
Este mesmo principio aplícase aos destiltrajes fremen da saga de películas Dune, que permiten non perder apenas humidade no planeta desértico de Arrakis.
Xestión autosuficiente da enerxía
Focalizar as actuacións de autosuficiencia nos fogares é moito menos problemático que poñer placas solares ou xeradores eólicos que enchan o noso espazo marítimo-terrestre. Por iso, deberían explorarse con maior intensidade este tipo de estratexias.
Mellorar o desempeño enerxético, reducindo de forma lóxica o consumo e minimizando as perdas, así como evolucionar de forma paulatina a unha xeración de enerxía propia cada vez maior a partir de fontes renovables (xeotérmica, solar…) son claves para un futuro sostible.
Produción propia de alimentos
Ata que deseñemos un sintetizador de comida da nave Enterprise, podemos ir facendo camiño producindo parte dos nosos propios alimentos.
Unha das opcións que cada vez gaña máis adeptos é trasladar a horta ás cidades, aproveitando os balcóns, as paredes, os teitos de edificios, as rúas ou as propiedades públicas en estado de abandono.
Obviamente a agricultura urbana non é capaz de fornecer a cantidade diaria necesaria de alimentos para toda a poboación, pero sen dúbida é unha boa práctica de concienciación na soberanía alimentaria e nunha alimentación sostible ao considerar os alimentos de proximidade como unha prioridade.
Ser consciente do que utilizamos e consumimos é unha das mellores accións para balancear o que nos ofrece o planeta Terra e os recursos que necesitamos para o noso desenvolvemento sostible. Así, desde 1971 estableceuse o Día da Débeda Ecolóxica, que define o día do ano no que a humanidade esgota os recursos naturais dispoñibles para todo o ano, co que se entra en déficit ou débeda ecolóxica.
En definitiva, a transformación da economía lineal (baseada en extraer, fabricar, usar e tirar) nunha economía circular (repensar, reutilizar, recuperar, reparar) é necesaria para adecuar o consumo dos recursos naturais aos que nos ofrece o único planeta que temos para vivir.
*Gumersindo Feijoo Costa é catedrático de Enxeñaría Química do Centro de Investigación en Tecnoloxías Ambientais (CRETUS) da Universidade de Santiago.
Cláusula de divulgación: Gumersindo Feijoo Costa non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
