*Un artigo de

Os buracos negros caracterízanse por ter un campo gravitatorio extraordinario tal que atrapan tanto a materia como a luz: nada escapa á súa gravidade. De forma análoga, o desperdicio alimentario fai inútiles os esforzos de descarbonización emprendidos na produción de alimentos, pois os verte directamente a un sumidoiro.

Publicidade

A obtención de alimentos para satisfacer as necesidades dos 11.000 millóns de persoas que previsiblemente habitaremos este planeta no ano 2100 é un dos retos máis importantes establecidos nos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS) marcados pola Axenda 2030 da ONU. Especificamente o ODS2: Fame cero. Pero tamén o é alcanzar esta meta de forma sostible (ODS12: Produción e consumo responsable), para o que debemos reducir o desperdicio de alimentos.

Definición de desperdicio alimentario

O desperdicio de alimentos refírese a calquera perda de alimentos por deterioración ou refugallo. Por tanto, o termo desperdicio engloba a perda de alimentos e os residuos alimentarios.

• A perda de alimentos refírese á diminución da masa (materia seca) ou do valor nutritivo (calidade) dos alimentos destinados orixinalmente ao consumo humano.
• Os residuos alimentarios refírense ao conxunto de refugallos de alimentos aptos para o consumo humano, xa sexa despois de conservalos máis alá da súa data de caducidade ou de deixalos estragarse.

A obtención de alimentos da terra (agricultura e gandería) ou do mar (pesqueiras) implica o consumo de materia e enerxía que leva asociado un impacto ambiental. Este cuantifícase cos indicadores de pegada de carbono (emisión de gases de efecto invernadoiro expresada como a masa de dióxido de carbono equivalente ao longo de todas as etapas do ciclo de vida do produto) e pegada hídrica (consumo de auga ao longo de todo o ciclo de vida).

O desperdicio de alimentos ao longo da cadea de produción convértese innecesariamente nun residuo que é necesario xestionar. Aínda que este residuo se xestione axeitadam ente –mediante a obtención de compost, a produción de bioenerxía ou a obtención de produtos de alto valor engadido– co obxectivo de pechar o círculo, seguiremos sen ser sostibles. É necesario desencaixar esta tendencia se realmente buscamos unha economía circular sostible da cadea alimentaria.

O desperdicio en números

A nivel mundial, o volume de desperdicio alimentario estimado pola FAO é de 1.600 millóns de toneladas ao ano. Isto supón unha pegada de carbono de 3.300 millóns de toneladas de gases de efecto invernadoiro expresadas como CO₂ equivalente (CO₂e), aproximadamente unhas 30-35 veces a emisión de gases de todo o parque móbil español nun ano (considerando unha media de percorrido anual de 25.000 quilómetros por vehículo).

En termos de pegada hídrica, o volume de auga anual utilizado na produción de alimentos de orixe agrícola que se perde ou desperdicia é de 250 km³, o que equivale a tres veces o caudal anual medio do río Nilo ou a 13 veces o caudal anual medio do río Ebro.

O desperdicio varía ao longo das etapas do ciclo de vida dos alimentos. Na etapa de consumo a cantidade de alimentos desperdiciada supón un 22% do total, pero o volume de emisións de CO₂ que xera non é lineal. Prodúcese un efecto multiplicador, de forma que representa un 37% de emisións en relación ao resto de etapas da cadea de valor.

Esta diferenza prodúcese por un efecto acumulativo. Isto quere dicir que cando malgastamos na etapa de consumo inclúese o efecto directo (por exemplo, a enerxía ao cociñar), pero tamén os efectos indirectos tanto en etapas previas (por exemplo, a enerxía na produción, almacenado, procesado e distribución) como en etapas posteriores (xestión final dos residuos).

Un informe do Programa de Nacións Unidas para o Medio Ambiente do 2021 situaba o desperdicio medio nos fogares en 74 kg/persoa/ano. España presenta un valor superior a esa media mundial anual (77 kg/persoa/ano), no rango elevado dos países europeos. A rexión do mundo con mellor comportamento é Sudamérica, con valores medios de 70 kg/persoa/ano.

Consellos para reducir o desperdicio na casa

O desperdicio alimentario é un asunto que incumbe a todos os actores involucrados na cadea de valor: produtores, distribuidores, vendedores, cociñeiros e consumidores. A continuación, sinálanse algúns consellos para reducir o desperdicio alimentario nos fogares seguindo os principios que as nosas avoas aplicaron con sensatez desde sempre:

• Adaptar o consumo ao que realmente necesitamos. Para iso, realizar a tarefa da compra en varios días da semana permite planificar mellor as necesidades e, paralelamente, reducir o almacenamento e a probabilidade de “esquecer” alimentos na neveira e despensa.
• Cociñar a nosa propia comida. Ademais de ser máis saudable, non cabe dúbida de que permite adecuar as porcións e, se se producen sobras, pódese recorrer a receitas que todas as gastronomías posúen para a súa reutilización.
• Adoptar a dieta tradicional da nosa zona xeográfica seguro que é máis saudable e, sobre todo, sostible ao considerar produtos de tempada e proximidade.

Se desexa facer un cálculo aproximado da pegada de carbono, pegada hídrica e custo que supón o desperdicio de alimentos no seu fogar e ter unha evolución da eficacia das accións postas en marcha, pode consultar en aberto a táboa por alimentos na que se basea un dos nosos estudos sobre a concienciación sobre o desperdicio na universidade.

Unha correcta aplicación da filosofía que subxace tras o concepto de economía circular sostible implica non só repensar e redeseñar os procesos e sistemas de produción senón tamén, de forma paralela, reconsiderar e revisar o noso comportamento como consumidores responsables. En consecuencia, o desperdicio alimentario é totalmente cuestionable desde un punto de vista ético, e inaceptable desde o punto de vista da sustentabilidade (social, económica e ambiental).

*Gumersindo Feijoo Costa é catedrático de Enxeñaría Química na Universidade de Santiago de Compostela.

Cláusula de divulgación: Gumersindo Feijoo Costa non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.