Únete á nosa canle de Whatsapp
A rápida urbanización e o crecemento da poboación mundial trouxeron consigo un aumento importante do consumo de alimentos procesados, graxas e azucres. E como consecuencia, tamén se disparou a prevalencia mundial de enfermidades relacionadas cunha dieta inadecuada, como as cardiopatías, a obesidade e a diabetes.
Pero non queda aí a cousa. Resulta que o sector alimentario é responsable de gran parte das emisións de gases de efecto invernadoiro. Ata tal punto que, se non se toman medidas urxentes para remedialo, o mundo correrá o grave risco de non cumprir os Obxectivos de Desenvolvemento Sostible, deixando como herdanza aos nenos un planeta degradado onde impere a inseguridade alimentaria.
A sociedade ten unha responsabilidade compartida con respecto ao trinomio dieta, saúde e medioambiente. No que respecta aos gobernos, deben elaborar guías alimentarias coherentes cos principios básicos de alimentación saudable á vez que sostible.
Opcións dietéticas en occidente
Na rexión europea, a iniciativa FOOD 2030 —en liña co Pacto Verde Europeo, a Estratexia Da Granxa á Mesa e a estratexia europea de bioeconomía— promove como facilitador de cambio o desenvolvemento de guías alimentarias para unha nutrición sa, equilibrada e sostible.
O certo é que Europa conta con varias opcións tradicionais saudables. A máis coñecida é a dieta mediterránea, estendida sobre todo en Francia, Grecia, Italia e España. Consiste nunha dieta baseada en plantas caracterizada por un consumo elevado de froitas, vexetais, legumes, cereais integrais, froitos secos e aceite de oliva, á vez que un consumo moderado de peixe, carne, viño e produtos lácteos.
Unha das opcións tradicionais e saudables máis coñecidas de Europa é a dieta mediterránea
En 2004 nacía ao norte do continente a chamada nova dieta nórdica, que non é máis que unha interpretación gastronómica da dieta tradicional escandinava. Garda moitas similitudes coa dieta mediterránea. O consumo prioritario de alimentos céntrase en vexetais e froitas (fundamentalmente bagas ou froitas do bosque e vexetais de folla verde ou de raíz), patacas, legumes, herbas frescas, cogomelos, froitos secos, cereais integrais, peixe e marisco, algas e carne (incluíndo carne de caza). Iso si, o aceite non é de oliva, senón de colza.
O máis interesante é que se basea no consumo de produtos locais e orgánicos propios das rexións de Dinamarca, Finlandia, Islandia, Suecia e Noruega. Por tanto, é tamén sostible, do mesmo xeito que a mediterránea.
Holanda e Italia contan tamén coas súas propias guías alimentarias. Ambas apostan polo consumo diario de máis froitas e vexetais, a promoción de produtos integrais e a limitación no consumo de carne vermella, lácteos, bebidas azucradas, sal e bebidas alcohólicas.
A dieta nórdica aposta polo consumo de produtos locais e orgánicos
E se falamos de iniciativas saudables, tamén cabe sinalar a Estratexia para a Nutrición, Actividade Física e Prevención da Obesidade (NAVES) en España. Baixo o lema “COME SAN E MÓVETE”, ten como fin investir a prevalencia da obesidade mediante o fomento da actividade física e dunha dieta saudable.
Alén do charco, o Departamento de Saúde e Servizos Humanos de Estados Unidos, en colaboración co Departamento de Agricultura, publicou guías dietéticas para americanos, que se actualizan cada cinco anos desde a súa publicación en 1980.
Indicadores ambientais e nutricionais
Tendo tanta oferta, agora a pregunta que se expón é: existe un modo obxectivo de avaliar a calidade nutricional das dietas recomendadas?
A resposta é si. Pódese estimar empregando indicadores baseados en nutrientes, como o NRD9.3 ou o índice de saúde. Ambos inclúen nutrientes que deberían ser promocionados en toda dieta saudable, como as proteínas, o calcio, a fibra, o magnesio, o potasio, o ferro ou as vitaminas A, C e E. E outros que deberiamos limitar, como é o caso do sodio, os ácidos graxos saturados ou os azucres libres ou engadidos.
A nivel ambiental, o indicador máis estendido é a pegada de carbono. Permite reflectir as emisións de gases de efecto invernadoiro asociadas a guías dietéticas en termos de dióxido de carbono. Tendo en cuenta o peso do proceso produtivo e a agricultura no medio ambiente, interesa telo en conta en termos comparativos.
Se utilizando todos estes criterios comparamos as dietas recomendadas en Europa (azul, na seguinte imaxe) e en Estados Unidos (amarelo) vemos que as guías dietéticas italianas e a dieta mediterránea son as que presentan os mellores perfís desde a perspectiva de cambio climático.
Pola contra, a dieta norteamericana é a que presenta o maior impacto ambiental. Os perfís de emisións das dietas do Norte de Europa (Nova Dieta Nórdica e guías dietéticas holandesas) foron similares. Estes achados explícanse en base ás inxestas recomendadas de lácteos e carne, produtos con elevada pegada de carbono.
En canto á dieta NAVES, a alta inxesta de peixe e marisco inflúe negativamente no resultado de pegada de carbono obtido.
No que a calidade nutricional se refire, a dieta mediterránea sobresae, especialmente se se compara coas dietas holandesa e americana, as peores en base aos indicadores nutricionais. O pésimo resultado nutricional da guía holandesa débese a un menor contido de vexetais, froitas, peixe e fibra en xeral. Pola súa banda, o alto contido en ácidos graxos saturados e sodio nas guías alimentarias americanas explica a súa baixa posición nesta clasificación.
Estados Unidos debe aprender de Europa
En conclusión, incrementar a proporción de alimentos de orixe vexetal na dieta de modo similar ás guías dietéticas do sur de Europa (Italia e a rexión mediterránea) pode axudar a países como Estados Unidos, con grandes impactos ambientais derivados dos produtos cárnicos e os derivados lácteos, sen que iso signifique comprometer a calidade nutricional.
O obxectivo é claro: debemos lograr o equilibrio entre a nutrición e a sustentabilidade nas guías alimentarias. Sería positivo que os gobernos estivesen á fronte de tal iniciativa, promovendo campañas de concienciación que poñan ao dispor do público información alcanzable sobre opcións dietéticas saudables e sostibles.
*Cristina Cambeses Franco é estudante de doutoramento (Contratada predoutoral FPU) no Departamento de Enxeñaría Química da Universidade de Santiago de Compostela. Gumersindo Feijoo Costa é catedrático de Enxeñaría Química na Universidade de Santiago de Compostela.
Cláusula de divulgación: Cristina Cambeses recibe fondos do Ministerio de Universidades por estar dotada cunha axuda de Formación de Profesorado Universitario (FPU 19/06648).
Gumersindo Feijoo Costa non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
