O bucle de circulación Atlántico (coñecido como AMOC, polas súas siglas en inglés) transporta eficazmente calor e sal a través do océano global e modula fortemente o clima da Terra. Se colapsase daría lugar a un arrefriado brusco (a escala de décadas) do clima europeo. E o ciclo do sal nos océanos está no epicentro dese posible colapso.
A salinidade dos océanos na historia da Terra
De media, un quilogramo de auga de mar contén aproximadamente 35 gramos de sales disoltos. Pero non sempre foi así: desde a formación dos océanos, hai 3.800 millóns de anos, a salinidade dos océanos non deixou de cambiar.
Concretamente, o océano primitivo tiña entre 1,5 e 2 veces máis salinidade que o actual, que hoxe oscila entre 32 e 37 gramos de sales por quilogramo de auga.
Quen bota sal ao mar
Hai varias maneiras indirectas (chamámolas proxies) de estimar que salinidade tiña o océano prehistórico. Gran parte da información obtémola do estudo de evaporitas, rochas sedimentarias que se forman por cristalización de sales disoltos. Tamén achega información útil o estudo das relacións isotópicas. Ambos estudos lévannos á mesma conclusión: que o océano primitivo era máis salino que na actualidade.
A escalas de centos a miles de millóns de anos, hai distintos procesos que engadiron ou retiraron sales do medio. Empezando polos volcáns, principalmente os dos fondos abisais das dorsais medio-oceánicas, unhas elevacións submariñas situadas na parte media dos océanos. O magma destes volcáns é moi rico en sales.
Doutra banda, ao longo destes miles de millóns de anos, cando o sal sedimenta a concentración global no océano diminúe. Pero cando as rochas son erosionadas aumenta de novo a concentración salina global.
Nos nosos días, a salinidade mídese cunha alta resolución espazo-temporal grazas aos satélites e a un grupo de boias profundas de deriva.
O sal e o clima
A choiva, as achegas continentais (escorrentías ou fusión de glaciares) e a evaporación son axentes que afectan á salinidade a escalas climáticas (de centos-miles de anos). De feito, son as tres compoñentes do ciclo hidrolóxico na Terra.
A salinidade superficial está relacionada co balance final resultante de se hai máis ou menos evaporación, máis ou menos precipitación, e máis ou menos achegas continentais: a magnitude dese balance determina en boa medida a salinidade de cada zona.
Nas zonas subtropicais, nas que hai moita evaporación, a concentración de sal é máxima, mentres que nas zonas ecuatoriais-tropicais é moito menor. Nos mares polares a auga salgada dilúese coa auga doce dos casquetes polares, así que a concentración de sal é baixa.
O estraño caso da conca atlántica
A conca atlántica é, con moito, a máis salina. Isto parece contraintuitivo, xa que ao Atlántico flúen os tres ríos máis caudalosos: Amazonas, Congo e Orinoco. A súa salinidade, a priori, debería ser máis baixa.
A principal explicación a este paradoxo é que a conca atlántica exporta netamente ao resto de concas a través dos ventos a humidade atmosférica procedente da súa evaporación. É dicir, o que se evapora no Atlántico non acaba chovendo sobre o propio Atlántico.
Ademais, o Atlántico está conectado co mar Mediterráneo, conca fortemente evaporativa. E o Mediterráneo achégalle un importante fluxo de sal neto a través do estreito de Xibraltar.
A auga que se afunde: a circulación AMOC
A salinidade afecta á densidade da auga e xoga un papel crlave nas correntes oceánicas, que á súa vez inflúen no clima mundial.
O Atlántico ten un circulación xeral moi singular, que contribúe á súa salinización.
A corrente do Golfo transporta un extra de auga moi salina cara ao norte. Ao chegar aos mares nórdicos, aumenta a súa densidade por arrefriado e literalmente afúndese. Fórmase así no Atlántico unha especie de cinta rodante, a circulación de envorco meridional do Atlántico (coñecida como AMOC, siglas en inglés de Atlantic meridional overturning circulation), que funciona de forma continua. O seu rodete impulsor atópase nos mares nórdicos e no mar de Labrador (sur de Groenlandia), que son moi salinos.
O afundimento desta auga con alta concentración de sal fai que as augas abisais do Atlántico sexan tamén moi salinas, porque proveñen das augas superficiais. E así péchase o circuíto do sal.
A súa implicación co cambio climático
A salinidade é sensible a cambios nas precipitacións, as achegas de auga dos ríos, a evaporación… E estes cambios no ciclo hidrolóxico da Terra están a producirse debido ao cambio climático.
Nun planeta máis cálido, a capacidade da atmosfera para reter a humidade é maior (termodinámicamente, un 6,5% maior por cada grao centígrado de aumento do clima).
Por iso, está a verificarse que nas zonas subtropicais a evaporación está a reforzarse, aumentando a aridez continental e a salinidade superficial, e nos trópicos está a chover aínda máis, e máis torrencialmente, diminuíndo a salinidade superficial.
O desequilibrio crítico nos océanos
No océano, estes procesos son aínda máis críticos que nos continentes. A evaporación e as precipitacións xeran fluxos verticais (a auga que ascende do mar e a que regresa polas choivas). Estes fluxos son maiores respecto ao que corresponde pola área global do océano (que é o 71% do total): nos océanos evapórase o 85% e precipita o 77% do total.
Os cambios de salinidade causan impactos sobre a circulación global dos océanos. A salinización afecta á densidade da auga, e son os cambios de densidade os motores da circulación profunda. Ademais, afecta o incremento do nivel do mar. Se a densidade da auga é menor, o volume da auga total aumenta.
O quecemento global tamén está a provocar a fusión dos glaciares continentais de Groenlandia e isto significa auga doce extra que verte nos mares noratlánticos. Isto está a provocar a desalinización, a auga vaise facendo menos densa e o afundimento invernal da columna de auga está a retardarse (con posible colapso durante este século).
Luego en sus cavidades la sal gema,
montaña de una luz enterrada,
catedral transparente, cristal del mar,
olvido de las olas.
Oda a la sal, Pablo Neruda
*Gabriel Rosón Porto é catedrático de Oceanografía Física da Facultade de Ciencias do Mar no departamento de Física Aplicada da Universidade de Vigo.
Cláusula de divulgación: Grabriel Rosón Porto non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
