Cada ano consómense no mundo aproximadamente 6 billóns de cigarros, responsables da morte duns 8 millóns de persoas nese mesmo período. Esta cifra supón máis do dobre das mortes producidas ata a data pola Covid-19. Ademais das perdas humanas, tamén é preciso considerar o gasto sanitario derivado do tabaquismo, que apenas se ve compensado coa recadación de impostos pola venda dos paquetes.
Estes datos son o suficientemente elocuentes para preguntarnos como é posible que aínda se permita a venda de tabaco. Este produto, que contén máis de 75 compostos carcinóxenos e máis de 200 de carácter tóxico, constitúe a primeira causa de morte evitable no mundo.
Pero o problema non termina aquí. Ademais do seu impacto na saúde e a economía, o tabaco tamén é responsable de gravísimos problemas ambientais, especialmente os producidos polas cabichas dos cigarros. Constitúen o que se denomina “tabaco de cuarta man”.
As cabichas no medioambiente
Estimouse que un 75% das cabichas bótanse ao chan. Son arrastradas polo vento e a choiva, e transportadas a través dos sumidoiros ata ríos e mares. Constitúen actualmente o principal tipo de residuo a nivel mundial.
O perigo das cabichas reside no seu filtro de acetato de celulosa, un polímero plástico non biodegradable que pode permanecer moito tempo no medioambiente (ata 10 anos). Libera lentamente os compostos tóxicos que foron retidos polo filtro ao fumar, como nicotina, metais pesados, hidrocarburos aromáticos policíclicos, fenois e insecticidas.
A inxestión das cabichas por parte de moitos animais, a liberación dos compostos tóxicos almacenados no filtro e os micro e nanoplásticos que se van desprendendo ocasionan graves impactos na biodiversidade, os ecosistemas e a saúde. Moitos deles aínda non foron caracterizados suficientemente.
Como xestionar estes residuos tóxicos?
Esta problemática global esixe o desenvolvemento de leis ou regulacións apropiadas e seguras para a xestión deste tipo de refugallos, recoñecidos nalgúns países como residuos tóxicos e perigosos. Actualmente as cabichas concéntranse na fracción resto, que na maioría das cidades é depositada en entulleiras. Con todo, pola súa composición química e o seu carácter tóxico, requiren dunha xestión especial.
A gran maioría dos produtos que son postos no mercado convértense tarde ou cedo en residuos. Estes deben ser tratados adecuadamente para reaproveitar os seus materiais e evitar que contaminen, seguindo as pautas que marca a tendencia da economía circular.
Os produtos susceptibles de transformarse en residuos son tamén unha responsabilidade do produtor que os fabricou. A denominada responsabilidade ampliada do produtor está regulada desde hai varios anos pola Unión Europea e soamente aplícase a aparellos eléctricos e electrónicos, pilas e acumuladores, vehículos, envases, pneumáticos e aceites minerais.
A Directiva (UE) 2019/904 do Parlamento Europeo e do Consello, do 5 de xuño de 2019, sobre a redución do impacto de determinados produtos de plástico no medioambiente sinala que “é preciso reducir o enorme impacto ambiental causado polos residuos xerados polo consumo de produtos de tabaco con filtros que conteñen plástico, que se botan de maneira incontrolada directamente no medioambiente”.
A responsabilidade ampliada do produtor pode ser un bo modelo para establecer novas leis sobre a xestión dos residuos dos cigarros. Desta maneira, a industria tabaqueira implicaríase no gravísimo problema ambiental que ela mesma produce. Podería sufragar, por exemplo, os custos da limpeza das verteduras de cabichas no mundo. Tamén podería facerse cargo dos custos de establecer unha infraestrutura específica para recoller os residuos posteriores ao consumo de produtos do tabaco, como recipientes apropiados para cabichas, en lugares onde habitualmente concéntrase a súa vertedura.
A estas medidas habería que engadir a realización de campañas de educación pública dirixidas a reducir o desperdicio de cabichas, concienciando aos fumadores dos drásticos efectos que estes residuos teñen sobre o medioambiente.
Reciclaxe e alternativas aos filtros tóxicos
Por outra banda, os concellos deberían implementar unha estratexia adecuada para a xestión das cabichas, que tal e como se mencionou anteriormente, deposítanse habitualmente na fracción resto. Neste sentido, cada vez son máis as empresas que se están especializando na reciclaxe de cabichas, cuxas tecnoloxías innovadoras axudarían a paliar a problemática ambiental asociada a este tipo de residuo.
Diversos traballos científicos, referendados pola Organización Mundial da Saúde, demostraron a pouca eficacia dos filtros de acetato de celulosa para protexer a saúde do fumador. Por iso, outra alternativa para reducir o impacto das cabichas é eliminar estes filtros e crear outros máis eficientes e biodegradables. Isto reduciría o tremendo impacto causado a escala global.
En definitiva, a implementación de moitas destas iniciativas e os cambios de conduta xerados na sociedade a través dunha educación ambiental baseada na ciencia constitúen ferramentas tremendamente eficientes para resolver un problema tan importante como a contaminación xerada polas cabichas dos cigarros. Axudan así a salvagardar a saúde do noso planeta.
* Jesús Miguel Santamaría Ullecia e profesor de Química Ambiental e Contaminación Atmosférica na Universidad de Navarra.
Cláusula de divulgación: o autor non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declara carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
