Únete á nosa canle de Whatsapp
Lyme, (Connecticut, EEUU), 1976. Varias persoas acoden ao médico con erupcións cutáneas con aspecto característico de “ollo de boi”, ademais de febre e dor nas articulacións. A nova enfermidade é bautizada como enfermidade de Lyme. E á erupción cutánea asociada, temperá e localizada, chámana eritema migrans.
Agora sabemos que esta afección é unha zoonose de distribución mundial, coa maior parte dos casos descritos no hemisferio norte, e que é causada principalmente pola bacteria Borrelia burgdorferi, aínda que outras especies como Borrelia mayonii, Borrelia afzelii, Borrelia garinii ou Borrelia bissettiae, por citar algunhas, tamén poden infectar os humanos.
Hoxe en día, a enfermidade de Lyme é a doenza transmitida por carrachas que máis prevalece en Europa, con máis de 200.000 casos por ano en Europa occidental, e a enfermidade transmitida por vectores máis comunmente notificada en Estados Unidos, onde se estima que acontecen 476.000 casos cada ano.
En España produciuse un aumento das hospitalizacións desta doenza dun 191,8%
En Europa, é considerada unha patoloxía emerxente. Tanto é así que o Centro Europeo para a Prevención e o Control de Enfermidades (ECDC) incluíu a neuroborreliose na lista de enfermidades baixo vixilancia no ano 2018. En España está clasificada como enfermidade de declaración obrigatoria autonómica segundo a Orde SSI/445/2015.
O boletín epidemiolóxico sobre a enfermidade de Lyme, publicado recentemente polo grupo responsable da vixilancia epidemiolóxica do Centro Nacional de Epidemioloxía do Instituto de Salud Carlos III, apunta a que recentemente en España produciuse un aumento das hospitalizacións por enfermidade de Lyme do 191,8%. Ademais, hai constancia da ampliación da distribución xeográfica da enfermidade durante o período 2005-2019.
España non é unha excepción: en EEUU case se duplicou a incidencia desde o ano 1991. De 3,74 casos notificados por cada 100.000 persoas entón pasouse a 7,21 casos notificados por cada 100.000 persoas no ano 2018. Por que?
Latexos irregulares do corazón e outros síntomas
A afección adoita causar febre, fatiga, dor nas articulacións e erupcións cutánea, así como complicacións nas articulacións e o sistema nervioso. A diseminación da bacteria pode dar lugar tamén a manifestacións máis graves, incluídas manifestacións cutáneas, neurolóxicas, cardíacas, musculoesqueléticas e oculares.
Aínda que a maioría dos pacientes son tratados con éxito mediante unha terapia antibiótica oportuna, está amplamente aceptado que un número considerable de afectados experimentan un fracaso do tratamento e continúan sufrindo síntomas debilitantes a longo prazo. Sen ir máis lonxe, segundo os CDC, a cardite de Lyme é un problema cardíaco grave que ocorre en aproximadamente o 1% dos infectados. Trátase dun “bloqueo cardíaco” que pode facer que o corazón latexe de maneira perigosamente irregular.
Nun número considerable de afectados fracasa o tratamento e senten síntomas debilitantes a longo prazo
Cando a enfermidade de Lyme non se trata, aumenta a posibilidade de manifestar cardite de Lyme. Entre 1985 e 2019, foron informadas once mortes por cardite de Lyme en todo o mundo.
Aínda hai moitas preguntas sen resolver referentes a esta enfermidade. Pode a infección volverse latente e logo reactivarse? En pacientes con síntomas persistentes, persiste tamén a infección ou son secuelas non infecciosas?
Carrachas e cambio climático
A bacteria que a causa, Borrelia, é transmitida por carrachas duras, normalmente do xénero Ixodes. A actividade das carrachas facilita que a bacteria manteña ciclos de transmisión natural entre hóspedes vertebrados como roedores, cérvidos, xabarís, etc.
Varios estudos evidencian que o cambio climático contribuíu á expansión de gran variedade de especies de carrachas, aumentando o risco potencial de expandir a enfermidade de Lyme a áreas onde os vectores anteriormente non podían sobrevivir.
O ciclo de vida e a prevalencia das carrachas están fortemente influídos pola temperatura. Por tanto, prevese que o aumento das temperaturas asociado co cambio climático aumente o rango de hábitat adecuado para as carrachas. Os invernos máis curtos e os outonos suaves tamén poderían estender o período en que as carrachas están activas cada ano, aumentando o tempo que os humanos poderían estar expostos á enfermidade de Lyme. Cada vez hai máis probas de que a distribución xeográfica das especies de carrachas está a cambiar.
O aumento de temperaturas asociado ao cambio climático aumentará o rango de hábitat das carrachas
Con todo, o clima non é o único factor importante que inflúe na transmisión, distribución e incidencia da enfermidade de Lyme. Tamén contribúen os cambios nas poboacións de especies hóspede (cervos, xabarís, etc.), que colateralmente afectan o tamaño da poboación de carrachas. A porcentaxe de carrachas que están infectadas depende, nas primeiras etapas, da prevalencia e as taxas de infección dos roedores e algúns outros pequenos hóspedes. Por tanto, a diminución do número de rapaces e outros animais depredadores que controlan as explosións demográficas das poboacións de roedores tamén inflúe no aumento de carrachas infectadas.
Ademais, a exposición humana ás carrachas infectadas tamén está mediada por factores como os cambios na proximidade das poboacións humanas ás carrachas e hóspedes silvestres.
A nivel global, o desenvolvemento de modelos preditivos de expansión das carrachas pode axudar ás autoridades de saúde pública a anticipar e adaptar as medidas preventivas, especialmente en áreas que aínda non están afectadas pola enfermidade de Lyme.
Precaucións para evitar o contaxio
Nas áreas de risco europeas, entre o 5% e o 40% das carrachas poden estar infectadas. O risco de contraer unha infección transmitida por carrachas está determinado polo número total de carrachas na área, a proporción de portadoras da enfermidade e o comportamento humano.
As formas máis efectivas de evitar as picaduras de carrachas inclúen usar pantalóns longos e camisas de manga longa, e aplicar repelentes na pel e a roupa. A pel debe revisarse periodicamente en busca de carrachas adheridas, que deben eliminarse canto antes.
*Raúl Rivas González é catedrático de Microbioloxía da Universidade de Salamanca.
Cláusula de divulgación: Raúl Rivas González non recibe salario, nin recibe labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevants máis alá do cargo académico citado.
