Únete á nosa canle de Whatsapp
Seguramente coñece a alguén que, ano tras ano, en canto chega o outono e os días fanse máis curtos, comeza a desanimarse. Ou quizais lle suceda a vostede. Isto é algo totalmente normal, xa que o cambio estacional implica tamén alteracións no noso organismo.
Na maioría dos casos non supón un problema, pero unha porcentaxe non desdeñable da poboación sofre o chamado trastorno afectivo estacional (TAE). Isto xa son palabras maiores, xa que implica un diagnóstico clínico. Nos casos máis leves tamén se coñece como winter blues, que podía traducirse como “tristeza invernal” e considérase un subsíndrome.
Pero que é exactamente o TAE? Ten tratamento? Pódese previr? Vexamos que di a ciencia sobre isto.
Cando podemos saber se padecemos TAE
O TAE implica alteracións no estado de ánimo que aparecen nun período determinado do ano (xeralmente durante o outono-inverno), e que remiten tamén nun momento específico, que adoita ser a primavera.
Aínda que os episodios afectivos estacionales pódense dar tamén noutro tipo de trastornos, os seus síntomas máis frecuentes son similares aos dunha depresión. Os afectados adoitan experimentar estado de ánimo baixo, hipersomnia “exceso de somnolencia” e un incremento do apetito.
Estímase que este problema pode afectar até ao 10 % da poboación, aínda que as taxas varían entre estudos, países (parece que a incidencia é sensiblemente maior en EE UU que en Europa) e en función dos criterios diagnósticos empregados. O que si está claro é que as mulleres teñen máis papeletas para sufrilo.
Por que se produce?
Aínda non temos unha resposta única a esta pregunta, pero una das principais hipóteses nace precisamente na estacionalidade do trastorno. O TAE segue un patrón rítmico, xa que aparece a intervalos regulares marcados polo cambio de estación. Dado que dita estacionalidade é tanto un criterio imprescindible para o diagnóstico como un desencadenamento do problema, detengámonos un momento a examinar a influencia que teñen os cambios que se producen na nosa contorna sobre a nosa saúde.
A importancia dos ritmos biolóxicos
Os ritmos biolóxicos están moi presentes na natureza e, por tanto, tamén no ser humano. Se paramos a pensar atoparemos varios exemplos de fenómenos rítmicos ao noso redor (o cambio entre o día e a noite ou as mareas) e en nós mesmos (a frecuencia cardíaca, a menstruación das mulleres ou o ritmo de soño-vixilia).
Para manter estas cadencias e estar sincronizados coa nosa contorna, contamos con sistemas que miden o paso do tempo e calíbranse mediante sinais ambientais. O sinal máis importante para nós é o ciclo de luz-escuridade, que segue un ritmo circadiano (é dicir, un ciclo de 24 horas). Ditas pautas inflúen en multitude de procesos, desde os momentos en que nos alimentamos ou a hora idónea para tomar unha medicación até, por suposto, a nosa saúde mental.
A falta de luz, a serotonina e outros posibles desencadenamentos
No que se refire ao TAE, a evidencia apunta á implicación de múltiples factores, tanto biolóxicos como psicolóxicos. Como dixemos, o ciclo de luz-escuridade é fundamental para a nosa especie e o mantemento da nosa saúde, incluíndo a mental. Por iso, unha das principais hipóteses sobre o TAE ten que ver coa exposición á luminosidade.
Os cambios que se producen coa chegada do outono xeran modificacións nos nosos ritmos circadianos (incluíndo o ritmo de secreción de melatonina) que, en persoas con predisposición, provocarían á súa vez cambios conductuales e no estado de ánimo. Deste xeito, a desincronización entre os ritmos circadianos internos e os da contorna aumentarían o risco de padecer TAE.
O feito de que este trastorno sexa máis frecuente en lugares con menos luz e que comece tipicamente no outono, cando a luz solar diminúe, apoiaría claramente esta hipótese.
Outra teoría apunta á diminución na secreción dalgúns neurotransmisores, as sustancias implicadas na comunicación interna do cerebro. O máis estudado é a serotonina, e atopáronse niveis diminuídos desta sustancia durante os meses de outono e inverno nas persoas afectadas.
Finalmente, hai estudos que apuntan a que as persoas cunha sensibilidade baixa da retina á luz, que alteraría o correcto procesamiento da mesma, terían máis probabilidades de padecer TAE.
En canto aos factores psicolóxicos, estes non difiren practicamente daqueles que predisponen a padecer episodios depresivos non estacionales. Con todo, feitos como o que as persoas con TAE realicen menos actividades pracenteiras durante o outono e inverno poderían contribuír a manter o trastorno.
Por outra banda, apuntouse a que os síntomas físicos do TAE, como a fatiga ou o incremento de apetito ou soño, provocarían alteracións afectivas e cognitivas en persoas vulnerables.
Prevención e tratamento
A evidencia apunta a que até un 70% das persoas diagnosticadas de TAE volverán padecelo ao ano seguinte. Por tanto, a prevención adquire unha relevancia especial. De todos os xeitos, é importante lembrar que non todas as persoas que presentan alteracións estacionales no seu estado de ánimo teñen un trastorno e, por tanto, non requirirán tratamento.
Así, cando estes cambios xeran malestar pero non supoñen un problema de saúde, realizar cambios no noso estilo de vida que faciliten a nosa adaptación pode resultarnos de gran utilidade. Manter unha correcta hixiene do soño, evitar as pantallas nas horas previas a irnos á cama, expornos o máximo posible á luz natural, camiñar ao aire libre, ter unha alimentación adecuada e fomentar uns hábitos sociais positivos axudaranos a axustar os nosos ritmos biolóxicos.
No caso do TAE, e dada a importancia que ten a luz na súa aparición, non é de estrañar que a terapia lumínica sexa o tratamento máis utilizado; mentres que no apartado farmacolóxico, hai estudos que avalan a eficacia da melatonina e os antidepresivos.
E finalmente, a terapia psicolóxica tamén demostrou a súa utilidade. A súa vantaxe con respecto ás anteriores é que conta cun maior potencial á hora de previr futuros episodios.
Polo tanto, este problema ten tratamento, e as persoas que o padecen deben acudir ao seu equipo sanitario de referencia para que poidan determinar que estratexia seguir en cada caso.
Laura Río Martínez* é doutora en Psicoloxía, investigadora e docente universitaria, Universidade Internacional de Valencia
Cláusula de Divulgación: Laura Río Martínez non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
