Os nenos teñen un sistema inmune inmaturo que responde peor ás infeccións. Ademais de que as súas vías aéreas, ao ser máis pequenas, obstrúense máis facilmente pola inflamación e a acumulación de moco tras a infección. Por iso as infeccións respiratorias agudas das vías baixas (IRAB), principalmente pneumonías e bronquiolitis, son a causa máis importante de enfermidade e mortalidade en todo o mundo en nenos. Case 5 millóns de nenos menores de 5 anos morren a nivel mundial cada ano por infeccións respiratorias agudas.
Doutra banda, as persoas maiores teñen un maior risco de padecer infeccións respiratorias graves debido a que o seu sistema inmunitario está envellecido e é menos eficiente, a que teñen unha función respiratoria diminuída e a que frecuentemente padecen outras enfermidades asociadas ao envellecemento.
Os virus adoitan ser protagonistas
Aínda que a IRAB pode ser causada por virus ou bacterias, actualmente a maior parte de IRAB graves son producidas por virus. A importancia das infeccións bacterianas diminuíu debido aos programas de vacinación, o acceso ao sistema nacional de saúde e ao tratamento con antibióticos. Os virus máis frecuentes responsables das IRAB son o virus sincitial respiratorio e o virus da gripe.
Estes virus respiratorios son transportados en pequenas pingas que pasan dunhas persoas a outras causando insuficiencia respiratoria grave debido a unha resposta inmunitaria descontrolada do hóspede, dano das células epiteliales pulmonares e unha diminución do intercambio de gases respiratorios.
Infeccións máis graves se hai contaminación atmosférica
A vida nas grandes cidades, onde existe unha alta actividade industrial e un uso masivo de vehículos a motor, fai que inhalemos unha gran cantidade de contaminantes cada día. E iso aféctanos máis do que imaxinamos.
Para empezar, a contaminación do aire afecta a distintos aspectos da saúde, incluído o desenvolvemento e agravamento de enfermidades respiratorias. Existe evidencia científica de que a exposición tanto a curto como a longo prazo á contaminación atmosférica relaciónase cun aumento nas hospitalizacións, visitas á sala de emerxencias ou visitas domiciliarias por IRAB en nenos e anciáns.
En 2019, só en Europa, máis de 300.000 persoas morreron prematuramente por exposición a contaminantes atmosféricos. Por este motivo, en 2021, a Organización Mundial da Saúde (OMS) publicou e actualizou as guías mundiais sobre a calidade do aire. Estas directrices mostran recomendacións dos novos valores límite dos principais contaminantes atmosféricos para protexer a saúde pública.
Ademais, a OMS, xunto con outros organismos internacionais (Coalición Clima e Aire Limpo, Programa das Nacións Unidas para o Medio Ambiente e o Banco Mundial), ofrece información actualizada sobre a calidade do aire de máis de 4.000 cidades co obxectivo de reducir en dous terzos a mortalidade anual pola contaminación atmosférica para 2030.
Os principais contaminantes atmosféricos implicados nas IRAB virales son as partículas menores de 10 µm (PM10), dióxido de nitróxeno (NO2), dióxido de xofre (SO2), monóxido de carbono (CO) e ozono (O3). Estes contaminantes xeralmente danan as vías respiratorias, aumentan a inflamación e alteran as defensas.
Por que hai máis infeccións respiratorias no inverno?
Ademais dos contaminantes, os factores climáticos (temperatura, velocidade do vento, humidade, tormentas eléctricas) tamén están asociados cunha maior probabilidade de infeccións. Débese a que condicionan a supervivencia e a transmisión dos virus respiratorios e a susceptibilidade do hóspede.
En concreto, as baixas temperaturas e a alta humidade a miúdo asociáronse cun maior risco de IRAB viral. As baixas temperaturas proporcionan maior estabilidade ao patógeno, aumentando a súa supervivencia. Ao que se suma que as condicións de alta humidade estabilizan as gotitas do aire que transportan o virus de persoa a persoa, o que aumenta a transmisión.
Os contaminantes e factores climáticos interaccionan entre si. Por exemplo, un clima frío e escasas choivas relaciónanse co aumento dos gases de escape dos vehículos e as chemineas, o que xera niveis elevados de NO2, SO2, PM10 e CO. Un clima cálido promove a aparición de O3 a nivel do chan, mentres que a humidade reduce a contaminación por O3.
Con estes datos sobre a mesa, non cabe dúbida de que vixiar eses factores ambientais pode axudar a previr os ingresos hospitalarios, planificar mellor os recursos da saúde pública e mellorar a calidade de vida dos pacientes.
Daniel Sepúlveda Crespo* Investigador postdoctoral, Instituto de Saúde Carlos III
Isidoro Martínez González* Científico Titular de OPIs, Instituto de Saúde Carlos III
Salvador Resino García* Investigador Científico de OPIs, Instituto de Saúde Carlos III
Cláusula de Divulgación: As persoas asinantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado anteriormente.