Únete á nosa canle de Whatsapp
Durante séculos, unha pequena estrutura situada no centro do cerebro trouxo de cabeza a fisiólogos, médicos e demais estudosos da natureza humana. Todos querían saber para que servía unha pequena landra situada nun lugar estratéxico. Ignorantes de que se trataba dunha glándula, os hinduístas relacionárona coa clarividencia; os budistas, coa porta de entrada da alma no corpo; e o médico grego Galeno considerou que era un órgano de apoio aos vasos sanguíneos. Ata o século XX non se descubriu que a función desa estrutura, a glándula pineal, era a de producir unha hormona chamada melatonina, a cal regulaba o reloxo biolóxico que sincronizaba os ritmos do organismo.
“A melatonina pasou do anonimato a ser unha estrela na investigación científica”
“Pasou do anonimato para ser unha estrela na investigación científica”, explica José Carlos Dávila, catedrático de Bioloxía Celular na Universidade de Málaga, quen sinala que durante moito tempo só interesou a uns poucos estudosos dos vertebrados inferiores. “O panorama cambiou cando se descubriu que se atopaba en todos os animais, incluído o home, e que as súas accións estendíanse moito máis alá de clarexar a pel dos anfibios ou do control dos ciclos reprodutores. O que a fixo popular foi a súa acción natural citoprotectora, ao previr en moitos casos o dano ou a morte celular, e o seu efecto antienvellecemento”. Darío Acuña, catedrático de Fisioloxía da Universidade de Granada e director do Instituto Internacional da Melatonina, foi un dos investigadores que se deixou seducir polo misterio desta glándula: “En 1978 un colega estadounidense faloume dela; eu non a coñecía, nin sequera a estudaba na universidade. O feito de que ao longo da evolución a especie humana a conservase era un signo de que debería ter unha función, e atrapoume a idea de pescudar cal era”.
Naqueles anos, comezouse a desvelar a faceta máis coñecida da melatonina: primeiro descubriuse que estaba relacionada cos ritmos circadianos, concretamente cos que rexen o soño e a vixilia. Pero sucesivas investigacións en animais amosaron a súa implicación no resto de ciclos -endócrinos, metabólicos-. Agora ben, como podía regular tantas funcións ao mesmo tempo? “Descubriuse que, nunha rexión do hipotálamo, chamada núcleos supraquiasmáticos, hai unhas células que constitúen o noso reloxo biolóxico central. Son unhas 20.000 neuronas, que teñen uns xenes que expresan, de maneira rítmica, unhas proteínas“, apunta Acuña.
A melatonina tarda entre 3 e 5 días en restablecerse logo dunha viaxe transoceánica
Cada noite, este reloxo dá unha badalada: é un sinal enviado á glándula pineal para que produza melatonina, e este aviso serve, ademais, como orde para que no corpo se acompasen o resto dos nosos ritmos orgánicos. Que ten isto que ver co día e a noite? Hai que explicar que esta hormona é un sincronizador interno das funcións biolóxicas. Pero existe outro externo, o fotoperiodo, que ten que ver cos cambios de luz e escuridade. E ambos actúan de forma conxunta. Así, a información visual que recibimos do exterior tamén intervén na actividade do reloxo biolóxico, facendo que cada vinte e catro horas se produza un pico de melatonina que baña a través do sistema circulatorio o corpo enteiro.
Esta rutina racha, por exemplo, cando facemos unha viaxe transoceánica e atravesamos diferentes fusos horarios, pois acontece un desaxuste entre o que marca o cronómetro interno e o que os sentidos perciben. De forma natural, este desfasamento tarda de tres a cinco días en solucionarse, aínda que pode acelerarse con suplementos de melatonina. Todos estes achados culminaron a mediados dos oitenta coa posibilidade real de aplicar o coñecemento acumulado sobre os ciclos circadianos á práctica médica e coa aparición de novas disciplinas científicas, como a cronobioloxía, a cronofarmacoloxía e a cronoterapia.
