Venres 29 Marzo 2024

Así é Solidarity, o maior ensaio clínico contra o coronavirus

Científicos e persoal sanitario de todo o mundo xa traballan xuntos nun proxecto que involucra a milleiros de pacientes para tratar a Covid-19

Un texto de Jesús Méndez / Agencia SINC

O 18 de marzo, a Organización Mundial da Saúde presentou o que xa é o maior ensaio clínico na procura dun tratamento eficaz contra o novo coronavirus. “Gabamos aos investigadores de todo o mundo que se uniron para avaliar de forma sistemática os tratamentos experimentais”, anunciou o seu presidente, Tedros Adhanom. Porque “é posible que múltiples ensaios pequenos con diferentes metodoloxías non nos brinden a evidencia clara e sólida que necesitamos sobre que tratamentos axudan a salvar vidas”, completou.

Publicidade

O megaensaio, ao que chamaron SOLIDARITY, probará catro dos tratamentos máis prometedores e incluirá miles de pacientes de polo menos dez países —entre eles España—, aínda que se espera que moitos máis se unan despois.

Segundo declaracións da experta en vacinas da OMS Ana María Henao Restrepo á revista Science, foi organizado nun tempo récord de apenas dúas semanas desde que a idea empezou a tomar forma. A rapidez é un requisito indispensable tendo en conta a situación, pero non é a única particularidade.

De entre todas as opcións posibles, os catro tratamentos foron escollidos non tanto polo seu potencial final como pola urxencia do momento. Basicamente fixáronse en medicamentos que xa se usaban para outras enfermidades pero que poderían ser útiles contra o SARS-CoV-2. É o chamado reposicionamento de fármacos e ten a vantaxe de que se coñecen a súa seguridade e perfil de toxicidade, o que permite acelerar enormemente a súa aprobación. Ademais, tívose en conta que poidan existir en cantidades suficientes como para tratar a millóns de persoas.

Non se usará o dobre cego porque a OMS ve necesario reducir certo rigor científico en favor da velocidade

Os resultados compararanse con grupos de control que teñan recibido un tratamento habitual, pero non será un deseño dobre cego, no que tanto o paciente como o médico descoñecen se se está administrando realmente o fármaco ou un sucedáneo. Isto considérase unha norma de ouro dos ensaios clínicos porque limita o posible efecto placebo, pero segundo a OMS é necesario reducir certo rigor científico en favor da velocidade. Os cálculos máis optimistas din que poderían ter os primeiros resultados en apenas un mes.

“É un deseño pragmático que me parece moi adecuado nestes momentos”, opina Antoni Torres, responsable da Unidade de Vixilancia Intensiva Respiratoria do Hospital Clínic de Barcelona. “É a mellor forma de obter información rápida e que non haxa atrasos”, engade, o cal non implica que non se estean desenvolvendo paralelamente múltiples ensaios cos mesmos fármacos de forma máis lenta e convencional.

Os catro tratamentos seleccionados

● Remdesivir

Este composto foi desenvolto pola farmacéutica Gilead Sciences para tratar o virus do ébola, aínda que non deu bos resultados cando se probou durante 2018 e 2019 na República Democrática do Congo. Con todo, un ano antes si se mostrou eficaz no laboratorio contra os virus do SARS e o MERS, primos irmáns do novo coronavirus.

O remdesivir é un inhibidor da ARN polimerasa, a proteína que permite ao virus replicarse e multiplicarse nas nosas células. Segundo unha publicación na revista New England Journal of Medicine (NEJM), foi o tratamento escollido cando empeorou a situación do primeiro paciente diagnosticado da Covid-19 nos Estados Unidos. Ao día seguinte, a súa situación mellorou. E o mesmo pareceu suceder cun paciente de California. Con todo, son só casos anecdóticos que non serven para facer unha valoración.

Parece bastante seguro, é “ intravenoso” e, aínda que aínda non se pode coñecer o seu prezo, previsiblemente será “caro”, segundo explicaba a Science Stanley Perlman, investigador da Universidade de Iowa. É o único dos fármacos escollidos que non fora aprobado aínda para o seu uso. Paradoxalmente, a farmacéutica logrou a súa aprobación rápida como medicamento orfo destinado a unha enfermidade rara, xa que cumpría o criterio polo cal aínda non se rexistraron 200.000 casos da enfermidade nos Estados Unidos. Isto concedería vantaxes comerciais á empresa á vez que podería limitar a súa dispoñibilidade.

Tras as críticas, uns días despois do anuncio a farmacéutica deu marcha atrás á súa solicitude e a Administración de Alimentos e Medicamentos dos Estados Unidos (FDA) retirou a designación de medicamento orfo.

● Cloroquina e Hidroxicloroquina

Son dous dos fármacos máis consultados e populares agora mesmo, en especial despois de que Donald Trump falase deles en rolda de prensa como un game changer (algo así como un punto de inflexión fronte á doenza). Fíxoo a partir dun artigo científico absolutamente preliminar no que combinaban nuns poucos pacientes hidroxicloroquina co antibiótico azitromicina, administrado para previr graves infeccións bacterianas.

O estudo en realidade incluía un escaso número de pacientes e presentaba datos confusos que non permitían extraer ningunha conclusión, pero as declaracións do presidente dispararon a paranoia e provocaron o desabastecemento nos Estados Unidos. “A azitromicina é o único fármaco que boto en falta neste ensaio”, sinala Antoni Torres.

Os fármacos contra a malaria, a nova baza contra a Covid-19

A cloroquina e o seu derivado a hidroxicloroquina —aparentemente menos tóxico— son fármacos baratos que se usaron no tratamento contra a malaria e nalgúns casos de artrite reumatoide.

Son varias as súas posibles accións contra o virus. A principal ten que ver coa súa entrada e dispersión. O coronavirus entra na célula uníndose a ela e formando unha pequena vesícula. Unha vez dentro, libérase fusionándose coa súa membrana. Estes fármacos parecen dificultar a entrada e cambiar a acidez das vesículas, impedindo o proceso de liberación.

Hai esperanzas postas neles, pero os datos son aínda moi escasos e ambiguos e non son fármacos inocuos. Aínda que xa se usan en moitos hospitais —Torres recoñece que xa se aplican como tratamento practicamente estándar en España—, a Sociedade de Medicina de Coidados Críticos de Estados Unidos recoñece que “non hai suficiente evidencia para recomendar o seu uso en enfermos adultos críticos coa Covid-19″.

Varios ensaios clínicos, ademais de SOLIDARITY van estudar a súa eficacia. En España, o ensaio TOCOVID valorará o uso combinado de hidroxicloroquina e azitromicina con ou sen un inmunosupresor para evitar a enfermidade pulmonar grave. Noutro ensaio tamén se estudará o uso de hidroxicloroquina para a prevención do contaxio.

● Ritonavir/ Lopinavir

Esta combinación de fármacos foi aprobada no ano 2000 para o tratamento do VIH. Funcionan como inhibidores da proteasa do virus, unha proteína que este necesita para madurar e poder volver infectar unha vez que se replica nas nosas células. E parecen actuar tamén contra os coronavirus. Mostrou eficacia contra o MERS en monos titís e contra o SARS en humanos, aínda que os resultados non chegaron a ser concluíntes.

As primeiras noticias contra a COVID-19 non son positivas. Nun ensaio clínico publicado na revista NEJM con 199 pacientes, a combinación non mellorou os resultados do tratamento estándar. Con todo, os autores alertan de que os participantes estaban gravemente enfermos e que o tratamento podería darse demasiado tarde, por iso é polo que os responsables de SOLIDARITY decidisen seguir estudándoo.

● Ritonavir/ Lopinavir máis interferón-beta

A eficacia dos fármacos pode depender do momento da enfermidade en que se utilicen e tamén das posibles combinacións. Outro dos grupos de tratamento do megaensaio consistirá en engadir interferón-beta ao dúo ritonavir/lopinavir.

O interferón-beta é un inmunomodulador con certa capacidade antiviral que tamén mostrou eficacia contra o MERS en monos titís. Pola súa natureza, é necesario determinar o momento adecuado para a súa utilización. Como sucede cos corticoides, que reducen a inflamación, o seu uso pode ser positivo en certas fases da enfermidade, pero prexudicial noutras.

Un ensaio enorme e flexible

O deseño e condicións do estudo simplificáronse no posible para que os hospitais atopen facilidades e o procedemento sexa máis axil. Iso pode implicar dificultades á hora de interpretar a información, non só por non ser dobre cego no seu deseño, senón tamén porque a selección de pacientes poida ser menos estruturada do habitual.

Pero confíase en que os grandes números saian na axuda da análise, corrixindo por acumulación as posibles distorsións. “O feito de que se inclúa un número moi elevado de pacientes axudará neste sentido. É unha moi boa iniciativa”, apunta Torres.

Tratamento con plasma: unha esperanza para os casos graves de Covid-19

Paralelamente iniciouse tamén un gran ensaio a escala europea, chamado Discovery, capitaneado desde o INSERM francés. Incluirá 3.200 pacientes de sete países diferentes, entre eles tamén España. Os tratamentos escollidos foron esencialmente os mesmos, coa excepción de que a cloroquina non se administra illada senón xunto coa combinación ritonavir/lopinavir (este dúo de fármacos non se probará se non é en combinación con cloroquina ou interferón-beta). Os datos deste estudo poderanse engadir aos procedentes de SOLIDARITY, aumentando así a potencia do traballo.

Ademais, o deseño do ensaio é dinámico e flexible. Analizaranse continuamente os resultados para decidir se un fármaco parece eficaz ou pode descartarse, sendo neste caso substituído por outro da lista de candidatos en reserva.

Ningún deles parece que será unha vara máxica, un tratamento de efectividade ideal. Con todo, calquera resultado positivo sería benvido. Xa sexa por reducir a mortalidade nos pacientes máis graves, por acurtar o tempo de estancia hospitalaria, por protexer aos sanitarios ou por dificultar as cadeas de contaxio, axudando ao que xa se coñece como “achandar a curva”.

Para iso haberá que analizar os datos coidadosamente cando cheguen, sen confundir urxencia co que podería ser unha perigosa precipitación. Porque o mundo enteiro está á espera, á caza de calquera boa noticia con absoluta e lóxica avidez.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

Por que están aumentando os casos de covid en Galicia? Estas son as claves

Un maior movemento da poboación no verán, a caída da inmunidade e a aparición de novas liñaxes de ómicron poden ser os desencadeantes

Nova variante covid? Estes son os motivos polos que están aumentando os casos en España

O cambio de costumes durante o verán e a relaxación das medidas preventivas explicarían o incremento de contaxios

Sonia Villapol: “En Galicia estímase que 75.000 persoas teñen covid persistente”

A neurocientífica galega acaba de publicar un libro no que reflexiona sobre as leccións aprendidas durante a pandemia

Un equipo galego deseña un sistema para detectar o ARN do coronavirus

Tamén presentou avances en novas ferramentas de Intelixencia Artificial (IA) capaces de acelerar o desenvolvemento de fármacos