A inflamación é unha defensa do corpo para loitar contra os patóxenos. Con todo, cando se produce de maneira desmesurada e xeneralizada, pode ser un agravante da patoloxía e ocasionar, mesmo, a morte. Unha das formas en que se produce esta resposta excesiva coñécese como tormenta de citoquinas, un proceso inflamatorio producido por estas proteínas, as citoquinas, que envían un sinal ao sistema inmunitario para que se active.
“Esta resposta é a que frecuentemente mata aos afectados por SARS-CoV-2, e non tanto o virus en si”, explica Óscar Fernández-Capetillo, xefe do Grupo de Inestabilidade Xenómica do Centro Nacional de Investigacións Oncolóxicas (CNIO). Fernández-Capetillo é un dos autores do artigo que se publica hoxe en Scientific Reports, unha lista xerarquizada de compostos que axudarían a reducir a mortalidade nos enfermos máis graves de covid-19, baseándose no seu poder para frear esta tempestade química.
O seu uso podería, ademais, ser extensivo a outras patoloxías nas que tamén se produce este fenómeno inflamatorio. Como aclaran os expertos, o obxectivo non é propoñer indicacións clínicas concretas, senón contribuír no contexto da crise sanitaria actual, proporcionando ideas sobre fármacos que combaterían a mortalidade en pacientes infectados co coronavirus, e que outros grupos puidesen comprobar experimentalmente a súa eficacia en modelos preclínicos da enfermidade.
Á procura dun fármaco
Aínda que o fallo respiratorio asociado á Síndrome de Distrés Respiratorio Agudo (ARDS, polas súas siglas en inglés) é a principal causa de mortalidade asociada á covid-19, hai mostras que indican que a letalidade nun subgrupo de pacientes graves se debe á aparición tardía dunha tormenta de citoquinas inflamatoria, sinala o artigo.
Hai mostras que indican que a letalidade nun subgrupo de pacientes con coronavirus graves se debe á aparición tardía dunha tormenta de citoquinas inflamatoria
Coa finalidade de atopar ‘antídotos’, os investigadores utilizaron estudos científicos que xurdiron a partir de abril de 2020 e que identificaban os cambios de expresión de xenes das células do pulmón en pacientes con SARS-CoV-2 que morrían por unha tormenta de citoquinas. Estes datos usáronse para interrogar a base de datos Connectivity Map, desenvolta polo Broad Institute, do Instituto Tecnolóxico de Massachusetts e a Universidade de Harvard, que contén os cambios que inducen preto de 5.000 compostos na expresión xénica, incluíndo todos os medicamentos aprobados para o seu uso clínico.
Tratamentos oncolóxicos contra a covid-19
O obxectivo era identificar compostos que inducisen cambios na expresión de xenes opostos aos que se observan nos pacientes con covid-19. “O estudo predí que os glucocorticoides como a dexametasona deberían ser efectivos para combater a mortalidade nos pacientes, un feito reconfortante xa que estes medicamentos son, entre outros, os que se usan nos hospitais para combater a morte por covid-19”, sinala Fernández-Capetillo.
Para a súa sorpresa, os investigadores identificaron —e validaron posteriormente in vitro— que os inhibidores da proteína MEK, comunmente utilizados en tratamentos oncolóxicos, tiñan un forte efecto antiinflamatorio. “Creo que esta propiedade antiinflamatoria dos inhibidores de MEK é bastante descoñecida, e é importante publicitala porque aumenta o arsenal de compostos que mitigan a tormenta de citoquinas”, comenta o investigador.
Os inhibidores da proteína MEK, comunmente utilizados en tratamentos oncolóxicos, teñen un forte efecto antiinflamatorio
Só nos casos máis severos
Os investigadores salientan que, en calquera caso, calquera terapia baseada en fármacos antiinflamatorios —incluídos os glucocorticoides— debe ser restrinxida ás fases tardías e severas da covid-19, xa que o uso de terapias antiinflamatorias en fases temperás da enfermidade limitaría a eficacia do sistema inmunitario na súa loita contra a infección.
As análises do estudo publicado en Scientific Reports indican que as hormonas femininas combaterían a incidencia da tormenta de citoquinas, o que explicaría por que os homes sofren unha maior severidade da patoloxía. “Tamén, sería consecuente co feito de que a diferenza de mortaldade por sexo mitígase en idades avanzadas, cando xa aparece a menopausa e os niveis de estróxenos diminúen”, explica Fernández-Capetillo.
As hormonas femininas combaterían a incidencia da tormenta de citoquinas, o que explicaría por que os homes sofren unha maior severidade da patoloxía
O traballo, que ofrece unha visión panorámica das drogas coñecidas e dispoñibles con potencial para combater a tormenta de citoquinas, púxose a finais de 2020 nun repositorio público “co obxectivo de poñer o coñecemento ao alcance do maior número de xente posible”, mentres se revisaba o artigo.
Finalmente, e ademais de predicir compostos que poderían combater a tormenta de citoquinas, o traballo tamén reporta substancias que poderían agravala. Esta lista inclúe drogas que, ou ben activan o sistema inmunitario, ou potencian a inflamación, e revela posibles interaccións con algúns tratamentos oncolóxicos ou co roteiro de sinalización por insulina, que aumentarían a severidade da tormenta de citoquinas dos pacientes de covid-19.
Referencia: An in silico analysis identifies drugs potentially modulating the cytokine storm triggered by SARS-CoV-2 infection. (Publicado enScientific Reports).
