O virólogo líder da procura dunha vacina, que deu positivo por COVID-19 a semana pasada, non presenta síntomas e a súa saúde é boa. Desde a súa casa, Luis Enjuanes continúa activo e reivindica o papel da I+D: “Trabállase a toda máquina cando hai unha necesidade urxente e logo, cando desaparece, xa ninguén se acorda”, pero “a experiencia demostra que cada 8 ou 10 anos sae un coronavirus mortal para os humanos”.
Enjuanes deu positivo nun control médico, segundo informou o venres pasado en Twitter o Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC). O investigador do Centro Nacional de Biotecnoloxía ( CNB-CSIC) contaxiouse “fóra do laboratorio”, onde está a desenvolver a vacina contra a COVID-19.
O tweet, de apenas 300 caracteres e con case un milleiro de ‘Gústame’, aclaraba que o científico se atopaba ben e permanecería na súa casa, onde seguiría traballando como o resto do seu equipo. Nesta entrevista coa xornalista Núria Jar, da axencia SINC, falou por teléfono sobre as novidades da súa investigación, dúas semanas despois doutra entrevista cando a situación mudou notablemente.
-Como se atopa?
-Estou asintomático. Atópome francamente ben. Xa debo de estar infectado desde fai dez días e polo momento, a verdade, non podo pedir máis. Estou a traballar a lume de biqueira na casa porque temos moitas tarefas que realizar. Atópome moi ben.
-Cando poderá volver ao laboratorio?
-Cando pase unha semana desde que dea negativo. As primeiras análises fixéronse o mércores da semana pasada. As probas van repetirse mañá mércores. Se mañá dese negativo, teríame que esperar outra semana máis. Esperemos que así sexa.
-Como afectou o positivo por coronavirus á súa investigación?
-Se temos un pouco de sorte, moi pouco. Supúxonos un atraso dunha semana, mesmo menos, porque todos continuamos traballando na casa.
-En febreiro empezaron a traballar na vacina contra o coronavirus, en que momento se atopan agora?
-Os traballos iniciámolos mesmo antes. Primeiro necesitamos obter o xenoma do virus nun formato modificable para eliminar os xenes que son responsables da súa virulencia. Ao atenuar o virus teremos unha vacina en potencia que logo teremos que probar nun modelo animal experimental, que tamén estamos a desenvolver. Naturalmente non podemos ensaialo en persoas, sería unha barbaridade.
-Precisamente a Universidade de Harvard (EUA) propuxo infectar mozos sans para probar a vacina de forma máis rápida. Que lle parece?
-Iso a min nin se me pasa pola mente. Antes hai que pasar por moitas etapas. Todo o mundo que traballa en desenvolvemento de vacinas sabe que primeiro hai que desenvolver a vacina e despois probala en modelos animais experimentais, preferentemente ratos, logo civetas ou porquiños pequenos e finalmente monos macacos. Se non producen danos secundarios significativos entón xa se pasa aos ensaios clínicos fase I, II e III en humanos. Todo isto está moi regulamentado, hai uns protocolos para seguir. Non se nos pasaría pola cabeza utilizar a nenos pequenos como coellos de indias, aínda que sabemos que, en xeral, estes virus non producen unha enfermidade relevante neles.
“Non se nos pasaría pola cabeza utilizar nenos pequenos como coellos de indias”
-O certo é que en situacións de emerxencia sanitaria como a actual estes protocolos poden ser flexibles. Daquela cadraríalle esta proposta?
-Eu propóñolle ao investigador de Harvard que dixese iso que poña aos seus fillos, ou algúns dos seus familiares, ao dispor dos laboratorios para que ensaien a vacina. Se o ve tan claro, non teño ningún problema que o faga cos seus fillos, ou os fillos dos seus fillos. Parécenos que non é nin correcto nin prudente ir directamente a ensaios en nenos pequenos se antes non se pasou por todos os procedementos habituais, o que se denomina ensaios preclínicos.
-No seu caso, canto queda para empezar a probar un candidato a vacina en animais non humanos?
-Nós estamos relativamente ao principio, pero cunha experiencia de 35 anos de traballo en coronavirus. Fáltannos un par de semanas para ter o que chamamos un clon do virus e manexalo con enxeñería xenética. Isto permítenos aplicar a tecnoloxía para xerar unha colección de virus, a cada un dos cales lle falta algún dos xenes.
O que facemos é unha combinación destas delecións para atenuar o virus e obter un candidato seguro. De feito, non podo falar sobre isto porque temos como obxectivo un tipo de molécula, que consideramos moi segura para o desenvolvemento dunha vacina, que estamos a patentar neste momento.
-Cando a terán patentada?
-Ben… en menos dun mes terémola patentada. Esperamos. Se tardamos un pouquiño máis é por tela máis completa. Un equipo do CSIC e colaboradores do centro están a traballar nisto. Esperamos recibir o primeiro borrador nun prazo moi breve, de días. Ao longo desta semana.
Enjuanes: “É moi probable que este coronavirus regrese cada inverno”
-O seu grupo xa traballou no deseño da vacina contra coronavirus anteriores, como o SARS en 2002 e o MERS en 2012.
-Teño que dicir que estas vacinas protexen o 100% dos casos que avaliamos. Esta é a nosa área de traballo, non somos novos e isto permítenos avanzar máis rapidamente co SARS- CoV-2. A frustración que temos, como moitos científicos, é que facemos o descubrimento, logo levamos a cabo unha primeira parte do desenvolvemento, que adoita custar dez veces máis; e finalmente comercialízase, que custa cen veces máis. A primeira parte é a nosa responsabilidade, pois somos laboratorios con alta experiencia e podemos facelo rápido. Pero se logo se perde o interese, como pasou co SARS, a vacina xa non se desenvolve.
Trabállase a toda máquina cando hai presión por unha necesidade urxente e logo, cando desaparece, xa non se acorda ninguén. Entendémolo porque os recursos son limitados. Se se dá diñeiro para un virus non hai para outro. Pero incluso a Organización Mundial da Saúde (OMS) dixo que cando superemos esta pandemia, que seguro que vai suceder, non esquezamos continuar coas investigacións que se puxeron en marcha, porque a experiencia demostra que cada 8 ou 10 anos sae un coronavirus mortal para os humanos.
-De todos os xeitos, o SARS-CoV-2 ten pinta de ser un pouco diferente ao SARS e o MERS. O virus actual é moito máis contaxioso e afectou a moitos máis países…
-Si, este ten a súa propia personalidade. Se destacase unha cousa sería o seu estado oculto. Hai persoas asintomáticas que teñen unha cantidade tan alta de virus como os dunha persoa moi enferma.
Esta é a maior característica, polo momento, deste novo virus: ten a capacidade de infectar a unha persoa que se atopa estupendamente, que vai traballar, ao cinema e aos restaurantes, diseminando o virus sen tan sequera sabelo. Isto contrasta moito co que pasou cos coronavirus mortais anteriores. E claro, por iso o SARS e o MERS puideron ser controlados tan pronto en comparación con este, que xa se converteu nunha pandemia e está a prexudiar a nosa saúde, a vida e a economía.
-Como ve o futuro?
-Eu teño tendencia a ser positivo. A miña experiencia e coñecemento dos virus de moitos anos é que cando estes coronavirus aparecen, en xeral, son bastante virulentos; pero logo, co tempo, melloran a súa capacidade para diseminarse e iso tamén leva asociada unha diminución na súa virulencia. Espero que con este coronavirus pase o mesmo, que se vaia atenuando.
Estou optimista. Penso que nun par de meses o virus non vai desaparecer, pero vaise atenuar. Cun pouco de sorte para o mes de xuño haberá virus pola rúa, pero non teremos o estrés que teñen agora os profesionais da sanidade nos hospitais de España. Espero que, grazas ás medidas tomadas polo Goberno, que creo que son moi oportunas, diminúa a presión que teñen os nosos sanitarios.
-Espero que se recupere moi pronto.
-Si, ben. Mire, eu son un exemplo de que estou estupendamente. Dei positivo, ou sexa que a ver se teño sorte e efectivamente é a forma atenuada que se empeza a difundir. Nunca sabe un se vai ir a máis gravidade ou se vai estar ben. De momento, estou moi ben.
