As consecuencias do confinamento decretado por mor da pandemia da Covid-19 produciron moitos impactos negativos na saúde das persoas. Alén das propias infeccións, o temor a acudir a hospitais e a paralización de parte da actividade hospitalaria agravou os problemas de saúde, tanto físicos como mentais, dunha parte da poboación. Con todo, a diminución drástica da actividade no exterior e os desprazamentos levou tamén a unha mellora na calidade do aire e un notable descenso, aínda que temporal, da emisión dos gases contaminantes que se concentran na atmosfera, principalmente nas áreas urbanas. E por primeira vez, un estudo cuantifica, en termos de mortalidade, o impacto desta menor polución. Científicos do Instituto de Saúde Global de Barcelona (ISGlobal), xunto ao Centro Nacional de Supercomputación (CNS), estiman que esta situación evitou unhas 150 mortes prematuras nas capitais de provincia de España. Na análise tomáronse datos das cidades da Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra.
A investigación, publicada na revista Environmental Pollution, avaliou os cambios nos niveis de contaminación atmosférica –dióxido de nitróxeno (NON2) e ozono (O3)– durante os períodos de confinamento (57 días) e desconfinamento (42 días) da primeira onda epidémica da Covid-19, entre marzo e xuño de 2020. A continuación, o equipo estimou o impacto destes cambios da calidade do aire na mortalidade da poboación.
Hicham Achebak, primeiro autor do estudo e investigador de ISGlobal e do Centro de Estudos Demográficos (CED), destaca a metodoloxía utilizada no estudo: “Tivemos en conta a influencia dos factores meteorolóxicos ao cuantificar o efecto do confinamento nos niveis de calidade do aire, a través de técnicas de aprendizaxe automática”.
Ademais, o investigador engade que para estimar os cambios na mortalidade, “o estudo baséase nun modelo epidemiolóxico que foi axustado especificamente en cada unha das capitais de provincia con datos históricos de saúde e contaminación atmosférica”.
Os resultados do estudo mostran que os niveis de dióxido de nitróxeno reducíronse nun 51% e un 36% durante o confinamento e o desconfinamento da primeira onda da pandemia, respectivamente. Ademais de media, o ozono reduciuse moito menos, nun 1,1% e un 0,6%, respectivamente, e incluso aumentou nalgunhas das cidades máis poboadas.
Respecto ao impacto da diminución do NO2 sobre a mortalidade prematura, o estudo estimou que se evitaron ao redor de 120 mortes durante o confinamento e unhas 50 mortes durante o desconfinamento, é dicir, un total aproximado de 170 mortes prematuras.
Os confinamentos pola Covid-19 levaron a “reducións sen precedentes nas concentracións de NO2, especialmente cando se aplicaron as medidas máis estritas para reducir a transmisión do virus, chegando ata un 65% nalgunhas das cidades estudadas”, explica Hervé Petetin, investigador do CNS e responsable da aplicación das técnicas de aprendizaxe automática. A maioría das emisións de NO2 nas cidades procede dos vehículos, sobre todo dos diésel.
O ozono
No caso do ozono, a redución foi tan mínima que non conseguiu evitar a mortalidade prematura. De feito, estímase que a mortalidade prematura incrementouse en aproximadamente en 20 mortes en relación con este contaminante durante todo o período estudado.
Carlos Pérez García-Pando, xefe do grupo de composición atmosférica do CNS que participou no estudo, explica que isto ocorre porque, “a pesar das pequenas reducións medias durante o período analizado, houbo un aumento dos niveis de ozono nas cidades máis poboadas, especialmente Barcelona e Madrid”.
“O ozono é un contaminante secundario que pode aumentar cando se reducen os óxidos de nitróxeno en contornas saturadas deste contaminante, como nas grandes áreas urbanas. Ao avaliar os impactos das exposicións ambientais na saúde, deben terse en conta as posibles compensacións entre múltiples contaminantes”, apunta este investigador.
Máis cidades a ter en conta
Joan Ballester, investigador de ISGlobal que coordinou o estudo, destaca que o número de mortes evitables pola mellora da calidade do aire en España podería ser maior. “Por unha banda, o estudo céntrase nas capitais de provincia, pero hai outras cidades con niveis elevados de contaminación atmosférica e, por outro, non se tivo en conta as reducións de material particulado fino que foron relativamente modestas comparadas coas reducións de NO2, pero que contribuíron moi probablemente a unha redución adicional da mortalidade prematura”. Podería ser, por exemplo, o caso de Vigo, a maior cidade de Galicia.
Estes achados “evidencian os grandes beneficios para a saúde que supón a redución da contaminación atmosférica a curto prazo e, con reducións permanentes das emisións, os efectos positivos poderían ser moito maiores”, expoñen os autores.
Ademais de diminuír a mortalidade prematura, o investigador destaca que a mellora da calidade do aire “podería reducir a carga de enfermidade de epidemias que causan infeccións respiratorias como a Covid-19, xa que as enfermidades causadas pola exposición prolongada á contaminación atmosférica son á súa vez factores de risco de gravidade e mortalidade polo coronavirus”.
Referencia: Trade-offs between short-term mortality attributable to NO2 and O3 changes during the COVID-19 lockdown across major Spanish cities (Publicado en Environmental Pollution).
