Únete á nosa canle de Whatsapp
Aínda que hoxe en día o avance científico e tecnolóxico despegou a boa parte da poboación mundial da observación do ceo, o desenvolvemento das civilizacións antigas non podería entenderse sen a atención que as sociedades primitivas prestaban a como se movía o firmamento. Porque del dependían, moitas veces, as actividades que marcaban a diferenza entre a vida e a morte: as épocas de choiva ou de seca, de frío ou de calor, ou o tempo no que sementar e recoller os cultivos. Ocorría tamén no val do río Supe, en Perú. Alí atópanse varios enclaves de ao redor de 5000 anos de antigüidade erixidos pola cultura establecida alí, e considerados por moitos como os primeiros exemplos de urbanismo coñecidos en América, cuns impoñentes edificios cerimoniais. En 10 destes xacementos, un equipo de arqueólogos e astrofísicos descubriu a relación entre a orientación dos monumentos, o Supe (esencial para esta cultura) e diversos elementos astronómicos e topográficos. Entre eles atópanse investigadores do Instituto de Ciencias do Patrimonio (Incipit-CSIC) de Santiago de Compostela, que colaborou no traballo xunto ao Instituto de Astrofísica de Canarias (IAC), a Zona Arqueolóxica de Caral do Ministerio de Cultura e o Instituto Geofísico do Perú.
“Ás veces é difícil reconstruír como era a vida das sociedades do pasado, pero hai aspectos que coñecemos”, explica César González García, experto en arqueoastronomía, doutor en Astrofísica e investigador do Incipit. “Sabemos que o ceo mantén unha regularidade, e coñecéndoa podemos reconstruír como era o aspecto que tiña nestes lugares hai agora 5000 anos. Ademais, sabemos que estas sociedades reflectían nas estruturas que construían a súa visión do espazo e do tempo”, continúa González García.
Edificios orientados ao río, ao ceo e á paisaxe
Para esta cultura, que residía en sitios como Caral, hoxe considerado Patrimonio da Humanidade, o curso do Supe marcaba a súa vida. “Vimos que os edificios piramidales que estudamos seguen o curso do río, colocándose de maneira paralela ou perpendicular a el, pero non se sitúan en calquera lugar”, o que indicaba, segundo constataron logo, unha localización deliberada en lugares onde as direccións astronómicamente relevantes eran paralelas ou perpendiculares ao leito do río.
“Parece haber unha confluencia de factores. E observamos, neste estudo, unha vinculación con fenómenos astronómicos: o patrón de orientación máis relevante coincide coas saídas máis meridionais da Lúa, isto é, a lúa chea en torno ao solsticio de xuño, e en particular co seu extremo sur, o que se coñece como o lunasticio maior”, explica o investigador.
Por que é tan importante esta observación? Esta época do ano coincide co final da época de pesca da anchoveta na costa próxima, nun dos bancos pesqueiros máis ricos do planeta na actualidade, ou a sementa do algodón. Tamén se constatan, en atención a estas orientacións, vínculos cos ciclos de precipitación en Ándelos e as consecuentes crecidas do río Supe e, por tanto, os ciclos agrícolas.
Ademais, as formas dalgunhas das pirámides recrean as montañas dos Andes que se observan no horizonte. “Chama poderosamente a atención – destaca César González – que algunhas son reproducións a escala da montaña que teñen xusto detrás. Estamos nunha zona árida, que sería un deserto absoluto se non fose polo río, cos cumios dos Andes no fondo. Por exemplo, en Caral hai varios casos moi rechamantes. Dá a entender que o que están a facer é, dalgunha maneira, traer as montañas que lles levan a auga e, con ela, o crecemento das colleitas, ata a cidade”.
O traballo mesmo atopou recreacións dos cumios dos Andes nas formas dalgunhas pirámides
“Pensamos que estas orientacións non funcionaban só a modo de calendario, senón que probablemente nese momento do solsticio de xuño reuníanse nestes edificios para algún tipo de cerimonias”, engade o científico do Incipit. En definitiva, conclúe González García, “é unha confluencia de factores que nos contan como estas culturas relacionábanse co espazo e o tempo”.
Estes achados, segundo explica Juan Antonio Belmonte, investigador do IAC experto en Astronomía Cultural e coautor do estudo xunto a César González, marcan un paralelismo con prácticas observadas no río Nilo, outro curso fluvial no medio dun terreo desértico que fixo posible una das civilizacións máis estudadas da antigüidade. “Os resultados da investigación sobre a localización e orientación dos edificios principais mostran que a presenza do río Supe determina, en primeira instancia, a orientación destes edificios, xa que, a pesar de non situarse directamente sobre o seu curso, estes edificios son sistematicamente paralelos ao río, nun curioso fenómeno de converxencia ao que ocorría simultaneamente a miles de quilómetros de alí, no Val do Nilo”, indica.
Referencia: “The River and the Sky: Astronomy and Topography in Caral Society, America’s First Urban Centers” (Publicado en Latin American Antiquity).
