A I Guerra Mundial tamén se librou na propaganda. E os medios galegos estiveron en primeira liña, nun conflito no que a poboación seguía as noticias, dividida entre a Tripla Alianza e a Triple Entente, entre partidarios de Alemaña e de Inglaterra. Hai un século, de 1914 a 1918, os panfletos propagandísticos circulaban por Galicia, xunto ás informacións contratadas baixo corda nos xornais para apoiar a un ou outro bando.
A espionaxe en Galicia converteu a información en fronte de guerra, tanto nos xornais convencionais como a través da edición de libelos no idioma do inimigo para difundir noticias falsas ou minar a súa moral. Os axentes secretos dedicáronse con afán a iso, do mesmo xeito que a influír ou pagar directamente aos xornalistas para que defendesen a causa do seu país ou para que España rachase a súa neutralidade. Durante os dous primeiros anos de contenda, o servizo secreto francés, por exemplo, gastou en España 300.000 francos. Pero isto só supón unha ínfima parte comparada con Alemaña, que se deixou unha cifra seis veces maior en pagar a medios de comunicación.
Manipular á opinión pública era un obxectivo prioritario. Cada bando tentou condicionar a liña editorial de numerosos xornais en España, onde os xornalistas convertíanse, a cambio de diñeiro, en aliadófilos ou apaixonados xermanófilos. Ramón Pérez de Ayala, por exemplo, publicaba en ABC e El Imparcial artigos a favor de Inglaterra, polos que recibía mensualmente 750 pesetas dos servizos secretos británicos. Pola súa banda, os franceses chegaron a controlar case cen periódicos rexionais e locais, entre eles “El Eco de Galicia”, que se editaba na Coruña. Os alemáns tiñan tamén redactores a soldo baixo corda, ademais de que servían gratis, a todos os diarios españois, o servizo da axencia de noticias Wolf, completamente manipulada por Berlín. Con iso, en realidade conseguían contrarrestar a propaganda en forma de noticias moitas delas falsas que ofrecían a axencia británica Reuters e a francesa Havas.
A intelectualidade estivo dividida en dous bandos desde o comezo da guerra. Apenas había partidarios da neutralidade pura. Se algúns a defendían era porque crían que podía beneficiar a Alemaña, impedindo aos aliados recibir materias primas desde España.
Ortega y Gasset, por exemplo, era un xermanófilo convencido, que proclamara esta reveladora frase: “A verdade é un produto xermánico”. Mentres, no extremo oposto, Unamuno presidía a liga Antixermanófila. No imaxinario cultural da época, Alemaña esenciaba os valores conservadores, mentres Francia e Inglaterra convencían aos máis progresistas. Pero case todos coincidían en condenar a neutralidade española, que era vista como unha proba da incapacidade do país para defenderse. Esta análise axustábase ben á realidade: Alfonso XIII sabía que non había recursos para combater pero, sobre todo, temía as consecuencias para a súa coroa de meter a España nunha guerra que liberaría todas as tensións sociais larvadas na súa contra.
A magnitude do tecido de espionaxe en todo o país rematou por mobilizar ao Goberno, que publicou en 1918 a “Lei contra a espionaxe e de defensa da neutralidade”, que impoñía cárcere ou multas de ata 20.000 pesetas para quen facilitase informacións a axentes estranxeiros. A norma funcionou tamén como unha “lei mordaza”, xa que incluía na súa censura aos xornais, aos que se prohibía tomar partido por algún dos bandos en conflito.
A investigadora Mercedes Román Portas ten analizado o malestar que espertou en “La Voz de Galicia” a imposición da censura previa. Tras unha tensa reunión co gobernador civil da Coruña, a dirección do xornal decidiu publicar a lista de temas prohibidos, que incluía “nada referente a movementos de tropas, nin de buques nacionais ou estranxeiros, nin noticias relativas a exportación a países belixerantes”. La Voz, cuxa liña editorial evidenciaba as súas simpatías polos aliados, rebelábase contra a lei coa propia publicación da orde censora. “La Voz ao publicalas dicía que así os lectores comprenderían se eses días había algunha deficiencia informativa. E con certa ironía comentaba que con excepción de todo iso, podíase falar de todo o demais”, explica Román.
A espionaxe recibiu revés cando o Goberno promulgou outra norma prohibindo o abastecemento de submarinos, e mesmo que se publicase nos diarios o movemento de buques nos portos, o que fixo desaparecer esta sección da prensa galega. Cando hoxe repasamos as hemerotecas, comprobamos que ata a información portuaria desaparece dos diarios galegos cara ao final do conflito. Porque a propaganda foi unha arma vital na I Guerra Mundial, que Galicia viviu na retagarda fai agora pouco máis dun século.
