Xoves 28 Marzo 2024

Aumentan as infeccións virais ou só as detectamos máis ca antes?

A pandemia parece ter provocado un comportamento inusual dalgúns virus usuais, especialmente os de transmisión respiratoria

*Un artigo de

A pandemia parece ter provocado un comportamento inusual dalgúns virus usuais. Especialmente os de transmisión respiratoria.

Publicidade

Na tempada 2020-2021 practicamente non houbo casos de gripe. A tempada 2021-2022 empezou con rexistros baixos pero, de forma insólita, foise estirando durante a primavera ata practicamente chegar ao verán. Interesantemente, unha liñaxe clásica do virus da gripe (Influenza B Yamagata) parece ter desaparecido. Ou polo menos non se illou nos últimos meses.

O outro “gran” virus respiratorio, o virus sincitial respiratorio (VRS), reduciu notablemente a súa incidencia en 2020 e 2021. Pero tamén el mantivo comportamentos estraños, con gromos no verán e fóra da súa tempada habitual.

Menos catarros, máis tuberculoses e varíola do simio

Os coronavirus estacionais, causantes de cadros catarrais, tamén reduciron a súa presenza estes últimos anos. Os rinovirus, con todo, causantes do arrefriado común, parecen manterse estables ou mesmo aumentado durante a pandemia. Un dato que suxire que poden utilizar vías de transmisión diferentes a outros virus respiratorios. Mesmo podemos conxecturar que son menos sensibles ás medidas de mitigación e distancia social.

No caso da tuberculose (un bacilo), a nivel mundial e tras unha década de continuos descensos, as mortes aumentaron ata 1,5 millóns, aínda cunha redución dos casos rexistrados. Con todo, nalgúns lugares, como o Estado de Washington, notificáronse gromos moi importantes durante a pandemia.

Máis aló dos virus respiratorios, este ano sorprendéronnos os adenovirus, asociados aos gromos de hepatite aguda infantil de causa descoñecida (sen que a causalidade estea claramente establecida). Afortunadamente, en Reino Unido e Europa os casos parecen ir remitindo nas últimas semanas, sen tampouco unha explicación aparente para o descenso.

Casos de hepatite aguda infantil de causa descoñecida en Reino Unido por semana de presentación. UK Health Security Agency, 2022


Obviamente, tamén nos alarmou o virus da varíola do simio (monkeypox). Con múltiples gromos fóra da súa área endémica en África Occidental, e con grupos de poboación e vías de transmisión aparentemente pouco usuais neste virus.

Distribución xeográfica dos casos confirmados de vexigas do simio ao 15 de xuño de 2022. European Centre for Disease Prevention and Control


Que cambiou coa pandemia?

Os cambios no comportamento dos virus teñen varias explicacións posibles. A primeira, obvia, é que moitas das medidas adoptadas para mitigar a transmisión do SARS-CoV-2 dificultaron tamén a transmisión doutros virus.

As medidas de distancia social, máscaras, prohibición de eventos multitudinarios, limitacións ás viaxes de lecer e traballo (incluíndo os intercontinentais), redución de aforos e ventilación de espazos interiores, lavado de mans e algunha outra parecen suficientes para explicar a redución de infeccións de transmisión respiratoria e por contacto no período pandémico.

Outra explicación –especulativa, e derivada da anterior– sería que os rivais microscópicos do SARS-CoV-2 evolucionaron para mellorar a súa adaptación á presión selectiva causada polas medidas de mitigación. Evolutivamente, iríanse seleccionando cepas capaces de competir mellor co SARS-CoV-2.

As medidas de distancia social parecen suficientes para explicar a redución de infeccións de transmisión respiratoria

Máis plausible parece que a falta de exposición recente a algúns virus volveunos máis susceptibles cando abandonamos as medidas de mitigación. Ou que a menor exposición nos dificulte desenvolver mellores respostas inmunitarias unha vez infectados e vexamos casos máis graves das mesmas viriases. Neste caso, non cambiarían tanto os virus coma nós.

Unha última explicación sería, simplemente, que os nosos sistemas de vixilancia epidemiolóxica (e os nosos medios de comunicación e a nosa percepción subxectiva de riscos) volvéronse hipersensibles a todo o que soe a virus. Se estamos permanentemente en actitude de alerta detectamos máis ameazas. Mesmo interpretaremos como ameazas cousas que antes non nolo parecían.

Canto máis miras, máis ves

A incidencia rexistrada de moitos problemas de saúde é moi sensible ao tipo e intensidade das actividades de detección. Falamos de nesgo de vixilancia (surveillance bias) cando estes problemas de saúde se buscan cunha intensidade diferente entre poboacións, no tempo, ou segundo a contorna de atención e as características do paciente.

O “nesgo de vixilancia” fainos atopar máis casos cando non hai tanto cambios reais na incidencia como diferenzas na intensidade da detección: canto máis miras, máis ves. O caso da tuberculose é, posiblemente, o exemplo inverso: reducimos a detección durante a pandemia e agora atopamos os casos que perderamos.

O impacto deste nesgo foi discutido noutras crises de saúde pública. Por exemplo, tras o accidente nuclear de Chernóbil detectouse un incremento de cancro de tiroides nas áreas próximas. Probablemente era real pero tamén é probable que a propia procura de cancros tras o accidente sobrestimara o tamaño do incremento.

O “nesgo de vixilancia” fainos atopar máis casos cando non hai tantos cambios reais na incidencia

Tamén está o caso dos incrementos en enfermidade de Creutzfeldt-Jakob asociados á crise das “vacas tolas” (encefalopatía esponxiforme bovina) que podían ser explicados, en boa parte, polo maior número de autopsias buscando esta enfermidade en persoas maiores.

Un parente próximo do “nesgo de vixilancia” é o chamado “nesgo de comprobación” (ascertainment bias). Prodúcese cando a detección é diferencial entre grupos de poboación porque a súa exposición ou o seu risco é diferente.

Por exemplo, é máis probable detectar casos de varíola do mono entre homes que teñen sexo con homes (MSM) que entre heterosexuais. Simplemente porque ante os mesmos síntomas uns acudirán máis que outros aos servizos sanitarios. E porque, adicionalmente, os clínicos buscarán a enfermidade máis entre as persoas MSM que entre as heterosexuais.

A mesma explicación para todos os virus?

É posible que unha única causa das previamente comentadas non explique os aparentes comportamentos estraños de virus moi diferentes e con vías de transmisión diferentes. Nuns casos seremos máis susceptibles tras dous anos sen exposición. Noutros, estaremos sobredetectando. Incluso ambas as cousas á vez, en maior ou menor proporción.

Mesmo é posible que nalgún dos exemplos, como a varíola do mono ou a hepatite aguda infantil, esteamos a detectar agora casos que levaban tempo, quizais anos, circulando baixo o radar dos nosos sistemas de vixilancia.

E é xusto nesa cesta, na vixilancia, na que nos toca poñer os nosos esforzos. Máis que intranquilizarnos con especulacións sobre a “saúde mental” dos seres microscópicos, reforzar os nosos sistemas de vixilancia epidemiolóxica parece a mellor maneira de abordar o futuro da nosa relación cos virus.

Futuro que, polo demais, cambio climático e globalización mediante, antóllase incerto e complicado.


*Salvador Peiró é investigador da Área de Investigación en Servizos de Saúde, Fisabio.

Cláusula de divulgación: Salvador Peiró recibiu financiamento por axudas competitivas públicas nacionais (en xeral, accións de investigación ou innovación -proxectos, redes, RRHH, plataformas- da Acción Estratégica en Salud del Plan Nacional de I+D+i) e por acordos institucionais con firmas farmacéuticas e tecnolóxicas. Os financiadores nuna xogaron ningún papel no deseño dos estudos, a adquisición de datos, a súa análise ou interpretación. Tampouco tiveron acceso ás fontes de datos e nunca influíron na decisión da publicación. É tamén patrono da Fundación Instituto de Investigación en Servizos de Saúde e membro da Asociación de Economía de la Salud (AES), da Sociedad Española de Epidemiología (SEE), da Sociedad Española de Saluld Pública y Administración Sanitaria (SESPAS) e da Sociedad Española de Calidad Asistencial (SECA). É tamén un dos investigadores do Programa PROVAVAC de investigación de vacinas da Generalitat Valenciana e membro dos grupos de expertos en covid da Generalitat Valenciana e da Organización Médica Colegial.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

Un equipo galego sinala os lípidos en sangue como biomarcadores de covid persistente

Investigadores do CiQUS ofrece unha nova perspectiva sobre a natureza desta enfermidade e abre a porta a diagnósticos e tratamentos máis específicos

Por que o cerebro dos vertebrados é tan complexo? A clave está en virus antigos

Uunha secuencia xenética derivada de primitivos retrovirus resulta esencial para producir mielina, a capa que protexe as fibras nerviosas

O pico de gripe en Galicia adiántase á semana de Reis: “Estamos no punto de maior incidencia”

Segundo os últimos datos do Sergas, o número de persoas ingresadas polo virus respiratorio é de 904, dos que 42 están en UCI

A gripe, nunha “elevada pendente”: Galicia achégase ao pico de infeccións respiratorias

O epidemiólogo da USC Juan Gestal sostén que a covid-19 mantén unha tendencia estable. O virus respiratorio sincitial (VRS) anota un aumento contaxios