De herexe a referente: homenaxean o xeógrafo Pérez Alberti pola súa traxectoria

“A mítica illa de Ítaca da Odisea de Homero foi iluminada polo poeta Konstantínos Kaváfis, que adoitaba lembrarnos que a verdadeira sabedoría non reside na meta. Con todo, o ser humano acumula experiencias (ás veces contraditorias) no camiño cara ao destino dunha longa viaxe (emocional e xeográfica). O profesor Augusto Pérez-Alberti tivo, sen dúbida, o don de poñer en práctica tan sabio pensamento ao longo da súa travesía académica sen querer perfilar o seu singular camiño. Augusto Pérez-Alberti é un verdadeiro explorador ou, en galego, o viaxeiro“. Así falaban xa no ano 2018 do profesor Pérez-Alberti os seus colegas de profesión. E non pode ser máis certo. Recibir unha homenaxe en vida é o privilexio de poucos. Ás veces, case sempre, chegamos tarde.

Non é o caso do galego e da súa traxectoria, que vén de ser recoñecida no último número da revista académica Environmental Earth Sciences. Repasamos a vida, pois, dun home que nunca apresurou a viaxe. Unha viaxe que durou moitos anos. Unha viaxe que, de feito, aínda non rematou.

Publicidade

Canto I: o comezo é o retorno

Conta que sempre lle gustou a ciencia. Porén, “daquelas, cando comencei a estudar -e van máis de 50 anos- se cadra, era algo máis complicado estudar este tipo de carreiras. Así que fixen Maxisterio“. Esa vocación docente non o abandonaría. Para levar a cabo a viaxe de retorno a casa, Ulises tivo que empregar a súa mētis. A astucia, a intelixencia, como arma para enfrontarse aos retos que virían. Alberti botou man da súa curiosidade, para que o camiño non rematara tan preto de casa. E seguiu estudando: Filosofía e Letras. “Aí coñecín por primeira vez a xeografía . Vin que non era algo estático, que non era só coñecer os ríos e as montañas que temos, senón comprender como se formaron, cales foron e son os procesos que mudaron e mudarán a nosa paisaxe”. E namorou.

A paixón ten que acompañar sempre ao protagonista da historia. Sen ter unha meta ou obxectivo, sería complicado manterse no camiño, cheo de adversidades. Aínda que agora é comprensible pensar no planeta como un sistema complexo e vivo, onde todas as partes que o conforman interactúan, a visión do mundo hai 50 anos era realmente distinta: “Ao principio, cando ía descubrindo as novas pegadas do glaciarismo, por exemplo, chamáronme herexe. Aquilo non podía ser certo”, lembra Alberti, facendo referencia aos seus primeiros estudos.

Publicidade

Canto II: o movemento demóstrase andando

Aínda que se especializou na xeografía física, nunca deixou de interesarse por outras ramas: a súa traxectoria abrangue estudos sobre xeomorfoloxía, ciencias da terra, cartografía, hidroloxía, hidroxeomorfoloxía, edafoloxía, ameazas e riscos dos ecosistemas… “Por iso, foi mentor e inspirador de varias xeracións de xeomorfólogos, xeógrafos físicos, xeólogos, arqueólogos, enxeñeiros, urbanistas e científicos medioambientais, na Península Ibérica e en todo o mundo”, subliñan os asinantes do artigo que homenaxea a Alberti. Non estraña que os que saben de ciencia cualifiquen a súa carreira como disruptiva e fóra do convencional: nun mundo onde todo ten que estar no seu compartimento e dividido, ter curiosidade é a auténtica revolución.

“Eu tiven a sorte de facer a miña tese doutoral con Jean Tricart, un xeomorfólogo moi distinguido”, subliña Alberti, quen sempre lembra a aqueles que o acompañaron na súa traxectoria multidisciplinar. E de Francia pasou a Canadá, onde colaborou co profesor Peter Martini, formándose nas áreas da sedimentoloxía, os paleosolos e os procesos glaciares. Da súa estancia en Canadá destaca unha publicación histórica sobre os sedimentos glaciomarxinais e periglaciares: “Fomos os primeiros en falar destes temas”, engade orgulloso. Xunto a Alan Trenhaile, aventurouse nos procesos costeiros e a xeomorfoloxía das costas rochosas, porque este home, se fica parado, morre.

Canto III: de Galicia ó estranxeiro

No seu libro The American West as Living Space, o autor Wallace Stegner di: “Ninguén debería negar que o nomadismo sempre nos estimulou e encheu de xúbilo. No noso pensamento, a condición de nómade asóciase a fuxir da historia, da opresión, da lei e das obrigacións atafegantes, para chegar a un sentimento de liberdade absoluta. E o camiño do nómade sempre conduce cara ao oeste“.

Cara ao oeste foi o noso protagonista tamén: Arxentina, Chile, Brasil… mais tamén foi ao sur, para investigar a morfoloxía das paisaxes de Nova Zelanda. Non perdeu a ocasión de coñecer a cordilleira máis impresionante do mundo no Himalaya. E xa, de paso, visitar algunhas das rexións máis inhóspitas do mundo, como a Antártida.

Imaxes de Augusto Pérez Alberti en distintas expedicións:

Augusto Pérez-Alberti, contan na homenaxe, “foi un auténtico viaxeiro e explorador, sempre na busca de coñecementos, especialmente sobre os procesos terrestres e a evolución da paisaxe en diferentes contextos xeográficos, xeolóxicos e de xeoameazas. O binomio entre xeomorfoloxía e paisaxe explícase dun xeito moi interesante nos seus traballos“. E é que, dende os desertos ata os glaciares, en auga doce, en ambientes mariños e costeiros, pasando polas montañas, polas marismas, por case calquera cousa que se poida imaxinar: aí estivo Alberti. Xa o dixo Thoreau: “Un viaxeiro que mira as cousas con ollo imparcial pode ver o que o habitante máis antigo non observou”. E para ser imparcial, hai que coñecer.

Canto IV: do estranxeiro a Galicia

O noso particular Ulises percorreu o mundo almacenando vivencias e coñecemento, que despois compatiría coa comunidade científica. Aínda así, nunca deixou de ter en mente Ítaca: a paisaxe galega. A miúdo tendemos a fantasiar cos territorios exóticos que non coñecemos, e esquecemos valorar o que fica máis preto de nós. Non foi o caso de Alberti: o xeógrafo leva décadas estudando o pasado, o presente e o futuro do noso territorio, tan complexo como variado.

Alberti foi unha das persoas que máis achegou ao coñecemento e á distribución dos glaciares no territorio galego, o cal causou, segundo lembra, “algún que outro debate”. De novo, a herexía: como ía ter Galicia glaciarismo? Pois vaia se o tiña! O glaciar do Bilbei, situado entre as provincias de Ourense e Zamora, chegou a ter case 30 quilómetros de lonxitude e unha profundidade de ata 527 metros, converténdose nun dos glaciares máis grandes de toda a península.

“Dende logo é moi interesante visitar e investigar sobre outros lugares, pero para min o feito de coñecer o que temos aquí é absolutamente imprescindible“, explica. Por iso, leva décadas estudando a paisaxe galega, marabillado pola diversidade do terreo, dende as chairas ata o litoral rochoso dunha costa que abrangue máis de 2.000 quilómetros: “Os investigadores que viñan de fóra, sinxelamente, alucinaban cando chegaban a Galicia”, lembra. Para este profesor, poder amosar os coñecementos que tenta transmitir aos seus estudantes facendo unha saída de campo na propia comunidade na que se atopan, “é un auténtico regalo”.

Canto V: o que virá, quen o sabe?

Agora, xa retirado, Alberti volta á etapa inicial: con 76 anos atópase facendo a súa segunda tese de doutoramento, centrada nos solos do Courel. Despois de tantas décadas estudando a paisaxe que o rodea, custa non preguntarlle se sinte a perda dos distintos elementos que pouco a pouco deixan de formar parte do noso horizonte. A ciencia ten un termo propio que fai referencia a esta especie de morriña ante o cambio na contorna: é a solastalgia, e a resposta é que si.

“Eu lembro beber a auga dos ríos cando era pequeno. Tamén vivín as mallas: todos aqueles terreos cultivados co millo e co centeo. Antes de que comezara a estudar, na costa que vai dende O Vicedo ata Cederia non atopabas un eucalipto”, reflexiona. Sobre o futuro, Alberti asume que é pesimista. Aínda así, cómpre lembrar que para o protagonista de toda boa historia sempre escurece antes de alborexar.