Corría 2011 cando a Axencia Internacional para a Investigación do Cancro (IARC), dependente da Organización Mundial da Saúde (OMS), acendeu as alarmas. Clasificou as radiacións emitidas polos teléfonos móbiles como “posiblemente carcinoxénicas para os humanos” (grupo 2B). O anuncio, aínda que cauteloso, provocou titulares como “os celulares aumentan risco de cancro cerebral” (BBC) ou “a OMS di que o uso de teléfonos móbiles é posiblemente canceríxeno” (Insalud). O que axudou a consolidar, así, a crenza colectiva de que os móbiles e as antenas producían cancro.
Isto deixou a moitos usuarios —é dicir, a case todos nós— coa sensación de que levabamos un pequeno e silencioso aparello nos nosos petos capaz de provocarnos un cancro. Desde entón, vimos como o uso destes teléfonos explotou: sucedéronse diferentes xeracións de dispositivos de telefonía (4G e 5G), xunto cun debate sobre a súa seguridade. Poderían estes dispositivos que utilizamos a diario ser un perigo para a nosa saúde?
O que dicía a ciencia entón
A decisión da IARC en 2011 non foi tomada á lixeira. Baseábase en estudos científicos que mostraban algunhas asociacións entre o uso de móbiles e certos tipos de cancro cerebral, como o glioma e o neuroma acústico. Con todo, a evidencia non era suficientemente forte nin concluínte. Os traballos presentaban limitacións, e a IARC recoñeceuno no seu cauteloso anuncio, deixando aberta a porta a máis investigacións.
Con todo, para moitos, ese “posiblemente” foi suficiente para preocuparse ou para directamente asumilo como un risco real. Para outros, supuxo un sinal de que a ciencia aínda non estaba segura e de que facían falta máis investigacións. Debemos lembrar que nese grupo 2B están tamén, por exemplo, o aloe vera e a naftalina.
A nova evidencia: que nos di hoxe a ciencia?
Agora, un grupo internacional de científicos, liderado por Ken Karipidis, acaba de publicar un estudo que revisa a evidencia acumulada desde a revisión da IARC. Este novo traballo ofrece a visión máis exhaustiva, clara e actualizada do que realmente sabemos hoxe sobre os móbiles e o risco de cancro.
O equipo de Karipidis revisou non un nin dous, senón 63 estudos epidemiolóxicos realizados nos últimos 30 anos, abarcando a millóns de persoas en 22 países. Ademais, tivo en conta e analizado a fortaleza de cada un dos traballos incluídos, avaliando tamén os posibles nesgos que puidesen condicionar os seus achados.
O resultado? A evidencia non mostra un aumento significativo no risco dos tipos de cancro máis investigados, como o glioma, o meninxioma ou o neuroma acústico, asociados co uso de teléfonos móbiles.
Mesmo analizaron factores como o tempo desde o primeiro uso, a cantidade de chamadas realizadas ou a duración total das mesmas. Tamén incluíron outros tipos de cancro ou a posible radiación das antenas de telefonía. Con todos estes datos, os científicos non atoparon un patrón claro que suxira que o uso do móbil incremente o risco destes cancros. En poucas palabras, a evidencia máis recente suxire que os teléfonos móbiles probablemente non causan cancro.
O que isto significa para vostede
Se vostede é un dos miles de millóns de persoas que usan un teléfono móbil a diario e, ademais, estaba preocupado ou escoitara aquilo de que producía cancro, estas noticias deberían ofrecerlle tranquilidade.
A ciencia, que agora tivo máis dunha década para observar os efectos do uso masivo de móbiles, analizando series epidemiolóxicas e datos de exposición, non atopou unha razón para pensar que está en risco claro de cancro por usar o seu móbil ou por vivir preto dunha antena de telefonía. Ademais, isto implica que os límites establecidos por axencias como a Comisión Internacional sobre Protección Fronte a Radiacións Non Ionizantes (ICNIRP) son seguros.
Ciencia fronte ao medo e ao ruído
Nun mundo saturado de información, os titulares alarmantes poden sementar facilmente o medo, especialmente cando se trata da nosa saúde. Queremos pensar que a crenza que ten moita xente de que estes dispositivos “poderían causar cancro”, exemplo claro de como o ruído mediático distorsionou a percepción do risco, dá paso ao acougo que debe ofrecer a ciencia.
A ciencia avanza con cautela. Un só estudo nunca é suficiente para sacar conclusións firmes; é o conxunto de investigacións revisadas e validadas, como a que nos inspira hoxe con 63 traballos incluídos, o que proporciona unha visión máis clara e confiable. Aínda que este proceso pode parecer lento, é crucial para evitar afirmacións precipitadas e asegurar que as nosas decisións e opinións se baseen en evidencia sólida.
Esta nova publicación permítenos pasar dun “posiblemente” cauteloso a unha confianza crecente en que os móbiles non están a incrementar o noso risco. Non é o final do debate, pero si un paso adiante cara a unha comprensión máis completa e baseada na evidencia.
E agora, que segue?
Por suposto, isto non significa que non debamos seguir investigando. A tecnoloxía e o uso dos móbiles están en constante evolución, e os científicos continuarán controlando calquera cambio nas tendencias de saúde pública. En España, desde hai anos, o Comité Científico Asesor en Radiofrecuencias e Saúde (CCARS) avalía periodicamente a evidencia dispoñible. Os últimos achados son consistentes co seu último informe de 2020-2022.
A mensaxe debe ser clara: use o seu dispositivo con moderación se o prefire, pero non hai evidencia sólida para que se preocupe por un aumento nas posibilidades de desenvolver un cancro. A ciencia, do mesmo xeito que o aparello que leva no seu peto, está aquí para axudalo a tomar decisións informadas.
*Alberto Nájera López é profesor de Radioloxía e Medicina Física na Facultade de Medicina de Albacete. Coodinador da Unidade de Cultura Científica e da Innovación (UCLMdivulga) da Universidade de Castela-A Mancha. Jesús González Rubio é profesor asociado de Bioestatística da Universidade de Castela-A Mancha.
Cláusula de divulgación: As persoas asinantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado anteriormente.
