Preto do 90% das plantas con flores do mundo dependen da polinización animal para reproducirse. Ademais, estas plantas constitúen a base de moitas cadeas alimentarias. No caso do abellón (Bombus), este xénero de himenóptero é especialmente importante para a polinización de cultivos en rexións frías e tépedas do hemisferio norte. Con todo, un estudo publicado en Nature asegura que o seu labor de polinización está ameazada polas altas temperaturas e o aumento de fenómenos climáticos extremos. Estes insectos son especialmente sensibles a estes factores, xa que poden reducir a súa fertilidade e mesmo alterar as súas capacidades cognitivas.
Segundo os autores desta investigación, previr o seu declive, xa sexa dos abellóns árticos, alpinos ou doutras orixes, implica abordar directamente as causas coñecidas da súa desaparición.
“Estas causas son múltiples e inclúen a degradación dos seus hábitats naturais, debido á urbanización, a transformación da paisaxe para a agricultura intensiva e a contaminación do chan. Tamén vense afectados polo cambio climático as súas diversas facetas, como ondas de calor, secas e outros fenómenos climáticos extremos, así como o uso extensivo de herbicidas, funxicidas e insecticidas, entre outros factores”. declara a SINC Guillaume Ghisbain, coautor principal do estudo e investigador da Universidade Libre de Bruxelas e a Universidade de Mons.
Por tanto, agrega, “desenvolver un coñecemento exhaustivo e a gran escala do seu declive é esencial para albergar esperanzas de frear a regresión das súas poboacións”.
“Desenvolver un coñecemento exhaustivo e a gran escala do seu declive é esencial para albergar esperanzas de frear a regresión das súas poboacións”
GUILLAUME GHISBAIN, investigador
O equipo de Ghisbain cuantificou os hábitats pasados, presentes e futuros de Europa para estes abellóns. Para iso, recompilou datos observacionais de 1901 a 1970, de 2000 a 2014 e proxeccións ata 2080.
Os seus resultados apuntan a que ao redor do 38 ao 76% das especies de abellóns europeos consideradas actualmente como non ameazadas verán o seu territorio reducirse en polo menos un 30%, de 2061 a 2080. En particular, as especies de ambientes árticos e alpinos poden estar ao bordo da extinción en Europa. Os científicos calculan que se perderá polo menos o 90% do seu territorio no mesmo período.
Escandinavia, unha posible escapatoria
Neste escenario, os expertos contemplan que Dinamarca, Noruega e Suecia poderían converterse potencialmente en refuxio para as especies desprazadas.
Segundo o investigador, “os abellóns son organismos xeralmente adaptados a climas tépedos ou fríos. Esta adaptación remóntase á súa historia evolutiva, hai decenas de millóns de anos, cando apareceron durante un período de arrefriamento pronunciado no hemisferio norte. Mesmo hoxe en día, estes animais atópanse principalmente en rexións con climas máis fríos”.
Engade que os modelos que desenvolveron, “indican que as condicións ecolóxicas de certas zonas de Escandinavia —unha rexión de Europa climática e ecoloxicamente especialmente favorable para os abellóns— poderían seguir sendo adecuadas para moitas especies no futuro”.
Con todo, os autores tamén apuntan un inconveniente a esta opción. Para que esta rexión poida albergar eficazmente unha comunidade diversa de abellóns no futuro, será esencial asegurarse de que quede libre de factores de declive que non se incluíron nos seus modelos: ondas de calor, secas, o uso extensivo de pesticidas, entre outros.
“Os nosos modelos indican que as condicións ecolóxicas de certas zonas de Escandinavia poderían seguir sendo adecuadas para moitas especies no futuro”
GUILLAUME GHISBAIN, investigador
Urxe protexer os seus hábitats naturais
Para os investigadores, todos os esforzos que faga a sociedade por reducir a nosa pegada climática serán beneficiosos para a supervivencia destas poboacións a medio e longo prazo. Ademais, é esencial garantir que os seus hábitats actuais non continúen sufrindo unha transformación da súa paisaxe.
“Preservar e restaurar os ecosistemas nos que residen estes abellóns e, o que é máis importante, fomentar a conectividade entre estes hábitats, é crucial para que dispoñan de espazo suficiente para establecer grandes poboacións que poidan comunicarse entre si”, salienta Ghisbain.
Pero non é a única medida que debe tomarse, xa que as causas do declive son “multifactoriais”, segundo os investigadores. Entre outras, destacan a necesidade de reducir as emisións de gases de efecto invernadoiro, sobre todo de dióxido de carbono, metano e óxido nitroso, para limitar o aumento da temperatura global.
Doutra banda, a concienciación pública e as pautas de consumo deberían orientarse cara á compra de alimentos producidos con métodos respectuosos co medio ambiente que beneficien tanto aos ecosistemas, como aos seres humanos.
Impacto na produción agrícola
Un dos sectores que máis verá afectada a súa actividade é, precisamente, o sector agrícola, con consecuencias obvias para a nutrición humana e a economía. “Nos ecosistemas naturais, o problema é que algunhas plantas con flores son polinizadas por moi poucas especies de insectos. Se estes desaparecen, as propias plantas silvestres poderían sufrir un forte declive”, subliña o científico.
Isto augura un importante impacto tamén nos herbívoros e, posteriormente, sobre os carnívoros que os consomen. En resumo, se os polinizadores diminúen, haberá grandes consecuencias.
“Nun momento no que unha parte substancial da terra se dedica á agricultura, deberían reevaluarse as políticas globais para reconsiderar o noso enfoque do uso da terra, situando a conservación da diversidade de polinizadores ao mesmo nivel que a preservación doutros recursos. Os gobernos deberían promover políticas que reforcen a normativa sobre pesticidas para facer fronte á contaminación da paisaxe”, sinala o experto.
Abellóns vs abellas domesticadas
Este estudo non pode extrapolarse facilmente ás abellas melíferas porque son moi diferentes dos abellóns, tanto na súa ecoloxía como na súa fisioloxía. “Por exemplo, os abellóns tenden a ser máis especializados nos seus hábitos de procura de alimento que as abellas produtoras de mel; necesitan plantas específicas para manter as súas comunidades”, explica Ghisbain.
As plantas da familia Fabaceae, por exemplo, son cruciais para moitas especies de abellóns e, sen elas, as poboacións de certas especies diminúen ou desaparecen.
No caso das abellas melíferas, en cambio, a súa dieta é máis xeral, o que significa que poden consumir e utilizar pole e néctar dunha gama moito máis ampla de especies florais. Ademais, a súa reprodución está controlada polo home. “Isto permítenos recolocar unha colmea con miles de individuos nun lugar específico, unha práctica que é imposible para a gran maioría das especies de abellóns”, sinala.
Con todo, un factor común entre as abellas melíferas e os abellóns é que unha contorna natural de alta calidade, abundante en especies distintas de flores silvestres, cun uso mínimo ou nulo de pesticidas e unha urbanización limitada, é moi beneficioso para a saúde das súas poboacións.
Do mesmo xeito, tanto as abellas domésticas como os abellóns vense afectados se as secas ou as ondas de calor provocan a morte masiva das plantas con flores das que obteñen os seus recursos. “Por tanto, coidar o clima e os ecosistemas terá efectos moi positivos tanto para as abellas silvestres como para as domesticadas”, recalca o científico.
O caso particular da Península Ibérica
A escala europea, existen máis de 2.100 especies de abellas silvestres, é dicir, que non están domesticadas como a abella melífera (Apis mellifera). Así mesmo, España é o segundo país de Europa con maior diversidade de especies de abellas silvestres, só por detrás de Grecia.
“Cada ano descóbrense en España novas especies de abellas descoñecidas para a ciencia, o que converte a este país nun verdadeiro tesouro de biodiversidade. Pero os abellóns non son moi diversos na maior parte da Península, debido ao clima cálido e seco de moitas rexións”, apunta Ghisbain.
Para observar ricas comunidades de abellóns en España, hai que dirixirse á cordilleira Cantábrica e os Pireneos. Con todo, algunhas especies de abellóns xa están a experimentar un declive nestas rexións. “É absolutamente esencial preservar estes santuarios da diversidade, evitando os factores de estrés antropoxénicos”, conclúe o experto.
