“O IEO foi o primeiro en caer, pero poden vir máis organismos detrás”

“Colapso”, “morte” do organismo, “deficiencias” ou “fracaso”. Son palabras que se repiten varias veces no “Informe de diagnóstico da crise do IEO e propostas de actuación”, elaborado nos últimos meses por investigadores do Instituto Español de Oceanografía e científicos doutras entidades, e entregado ao Ministerio de Ciencia e Innovación no marco da profunda crise que sofre a institución, con máis de 700 persoas en plantilla (case 200 deles en Vigo e A Coruña), creada no ano 1914 e que foi clave durante máis dun século na investigación mariña e dos recursos pesqueiros no territorio español.

Juan Bellas, científico do Centro Oceanográfico de Vigo, e experto en contaminación mariña e ecotoxicoloxía foi un dos membros do grupo de traballo que elaborou o informe, cuxa publicación (pode consultarse en PDF nesta ligazón) coincidiu cunha nova dimisión na dirección do IEO, que tivo nos últimos cinco meses tres dirixentes distintos, que renunciaron ante a dificultade para reverter a crise. “Isto víase vir desde hai bastantes anos, sobre todo ante a falta de solucións aos efectos producidos pola crise económica de 2008. Hai denuncias internas desde o ano 2014, e en 2018 asinamos un manifesto no que se predicía o que estamos a padecer hoxe“, resume o investigador galego.

Publicidade

O panorama que describe o informe, e que detalla Bellas, é dunha organización “obsoleta”, uns procedementos administrativos que non se adaptan aos tempos da investigación científica na actualidade e con “falta de transparencia na toma de decisións”. Os problemas xa están afectando a traballos tan importantes como as series históricas, que en moitos casos son referencia para organismos internacionais; algunhas delas, como as do estudo da contaminación en mexillóns que serve para avaliar o estado ambiental da costa española, e outras moi relevantes para o sector da pesca, cun papel aínda esencial na economía do país.

Deficiencias comúns

O informe céntrase no IEO, pero tamén lanza unha chamada de atención sobre outros organismos públicos de investigación (OPIs) sectoriais que hai en España, como o Instituto Xeolóxico e Mineiro de España ou o Instituto Carlos III (clave durante a pandemia da Covid-19). “O IEO foi o primeiro en caer ata unha situación crítica, porque xa tiña debilidades internas que o facían máis vulnerable, pero o colapso pode estenderse a máis OPIs”, avanza Bellas.

“Unha das principais conclusións do informe é que hai que abordar unha reforma profunda do sistema nacional de I+D+i”, expón. Algúns dos exemplos que lastran a capacidade de investigar son sorprendentes: ascensores ou autoclaves que pasan anos avariados pola lentitude administrativa, execución de menos do 60% dos orzamentos anuais, equipamento informático desfasado que frea o traballo, demoras de ata 18 meses na contratación de investigadores para proxectos cunha duración de dous anos… A parálise chegou a amosar situacións excepcionais, como a cesión de urxencia de 96.000 litros de gasóleo por parte do CSIC para impedir que os buques de investigación do IEO non interromperan as súas campañas.

Paradoxo

A pesar das dificultades diarias, os grupos de investigación do IEO seguen mantendo unha constante actividade investigadora que acabou xerando un paradoxo causante do colapso dos últimos meses. “Vaste adaptando, e traballando cada vez en peores condicións, pero intentas seguir adiante. En concreto, 2019 foi un ano especialmente exitoso, no que o Instituto conseguiu moitos proxectos de financiamento externo, nos que o persoal se puxo a traballar; pero ao conseguir tantos cartos, e non poder incorporalos polas eivas administrativas, houbo que tirar de orzamento propio para mantelos e iso, xunto con outras carencias como a baixa capacidade de execución dos presupostos ou a falta dunha contabilidade analítica dos proxectos, acabou producindo o colapso“, resume Juan Bellas.

Ademais da análise da situación, o informe propón ao Ministerio de Ciencia e Innovación a adopción dunha serie de medidas ante o agravamento da crise. “Hai que reestruturar a organización interna, que dificulta moitos procedementos, e reforzar o persoal especializado na xestión e administración para axilizar procedementos e superar a parálise”, insiste o investigador do Oceanográfico de Vigo.

Este 30 de xuño, o Ministerio de Ciencia anunciou como solución de emerxencia unha partida de 4,5 millóns de euros e o desbloqueo de 99 contratos de investigadores que podían ir ao paro, ademais do nomeamento dun novo director, co obxectivo de “solucionar os problemas máis urxentes do instituto, así como mellorar e modernizar a súa xestión científica e financieiro-administrativa”. Con todo, e tal e como se conclúe no propio informe: “É preciso asumir que o deterioro dos Organismos Públicos de Investigación non se pode resolver mediante parches nun sistema que falla, senón que é imprescindible reinventar o sistema de ciencia e innovación español, pois o noso futuro como sociedade depende de isto”.