Un equipo internacional, no que participaron investigadores do CSIC, vén de demostrar que os ictus non matan as neuronas por toxicidade química, como se cría ata o de agora, senón por ondas eléctricas letais. O estudo, publicado na revista Neurocritical Care, cuestiona a teoría dominante acerca de como morren as neuronas en casos de accidente cerebrovascular, que dá protagonismo á toxicidade química. Así é que cando se produce un ictus, e debido á interrupción de achega sanguínea ao cerebro, o primeiro evento na cadea de sucesos que conduce á morte das neuronas é a aparición dunha onda de potencial eléctrico que circula polo tecido silenciando as neuronas e facéndoas perder a súa capacidade de xerar electricidade e procesar a información.
“Os accidentes cerebrovasculares son a segunda causa de morte e a primeira causa de discapacidade”, indica o investigador Óscar Herreras, do Instituto Cajal (CSIC), e participante no estudo. “As neuronas son as células máis sensibles á carencia de osíxeno e glicosa, e morren tras uns poucos minutos sen a súa achega continua desde o torrente sanguíneo”, precisa.
Os accidentes cerebrovasculares son a segunda causa de morte e a primeira causa de discapacidade
“A pesar de concitar un dos maiores esforzos de investigación tanto clínica como experimental, os numerosos achados obtidos en laboratorio sobre o mecanismo dos accidentes cerebrovasculares non tiveron unha translación á clínica”, explica Herreras. É dicir, na actualidade non existe unha estratexia baseada en evidencia científica para tratar a este numerosísimo grupo de pacientes que ingresan na UCI, en xeral cun prognóstico moi negativo.
Máis de 200 ensaios clínicos
Máis de 200 ensaios clínicos para a avaliación de fármacos que mostraran ser potencialmente útiles en modelos de ictus, ou traumatismo cranioencefálico (TCE), en laboratorio foron infrutuosos en pacientes, o que ten á comunidade científica perplexa e á clínica, frustrada, segundo apunta Herreras.
“Foron tres décadas de experimentación dedicada a probar unha e outra vez que as neuronas morren cando son sometidas a un ambiente tóxico por exceso de glutamato (teoría excito-tóxica), unha molécula neurotransmisora que se derrama desde as células en gran cantidade en ausencia de osíxeno e resulta letal para as súas veciñas”, apunta Herreras. “Pero este non é o primeiro nin o principal evento que ocorre tras un accidente cerebrovascular”. Así o concluíu o grupo de investigadores que levou a cabo o achado, indicando que os descubrimentos sobre os que se basearan os ensaios clínicos non eran determinantes. E dalgunha maneira, pasáranse por alto outras cuestións.
A onda eléctrica tamén aparece na fase de aura da hemicrania, pero neste caso apenas dura un minuto
“Xa desde mediados do século pasado coñecíase que, tras a interrupción de achega sanguínea no cerebro, o primeiro evento na cadea de sucesos que conduce á morte das neuronas é a aparición dunha onda de potencial eléctrico”, detalla Herreras. Esta onda eléctrica aparece tamén na fase de aura da hemicrania, pero neste caso apenas dura un minuto e o tecido nervioso recupérase completamente. Non así cando falta osíxeno e glicosa, o que leva a unha entrada masiva de auga ao interior, do que as neuronas non se poden recuperar.
Obxectivo: deter as ondas eléctricas letais
Segundo Herreras, que traballou máis de 20 anos na biofísica destas ondas, o problema puido ser que os investigadores e as compañías farmacéuticas non sabían como utilizar ou modular estas ondas eléctricas para impedir o dano e centráronse nunha das súas consecuencias químicas, supoñendo que son un paso intermedio no que se podería atallar a deriva letal. “Pero unha vez iniciadas as ondas desencadéanse moitos procesos paralelos que conducen á morte, e atallar só a toxicidade do glutamato non é suficiente. É necesario deter as ondas que desencadean todo” indica Herreras.
Os investigadores clínicos deste grupo levan anos concienciando aos seus colegas para que presten máis atención na UCI a estas ondas eléctricas nos pacientes que entran con ictus, hemorraxias cerebrais e traumatismos, pois a súa presenza e duración son a mellor forma de saber a gravidade do dano e canto tecido nervioso vai resultar irreversiblemente danado. “Podemos reverter esta situación de impasse clínico se dotamos as UCI de equipo para rexistrar estas ondas nos pacientes e empezamos a deseñar estratexias para detelas. Algunhas xa se están probando en laboratorio”.
Podemos reverter esta situación de “Impasse” clínico se dotamos as UCIS de equipo para rexistrar estas ondas
O grupo internacional COSBID (Cooperative Study on Brain Injury Depolarizations) leva case dúas décadas tratando de concienciar á comunidade clínica de que o elemento letal é a onda de despolarización eléctrica “pero hai unha forte resistencia a cambiar a forma de pensar”, di Herreras, “entender a química é máis fácil que ter que enfrontarse a ondas eléctricas de natureza descoñecida”, sostén.
A serie de dous traballos publicados por este grupo na revista Neurocritical Care é unha análise exhaustiva dos erros de fundamento nos que se basearon os infrutuosos ensaios clínicos das últimas décadas, e segundo continúa explicando Herreras é a primeira vez que se consegue vencer o escepticismo dos medios de publicación especializados: “Esperamos que esta publicación sexa o primeiro paso para reorientar a investigación dunha maneira radical e comezar a deseñar estratexias que, por fin, poidan ser útiles aos pacientes con accidente cerebrovascular”, conclúe Herreras.
Referencia: Questioning Glutamate Excitotoxicity in Acute Brain Damage: The Importance of Spreading Depolarization (Publicado en Neurocritical Care)