Andrés Comerma y Batalla (Valls, Tarragona,, 1842-Ferrol, 1917) chegou aos 21 anos a Ferrol despois de conseguir praza na Escola de Enxeñeiros da Armada. E quedou para deixar pegada nunha cidade que debe un dos seus moitos emblemas: o dique da Campá, unha obra de enxeñaría adiantada ao seu tempo, considerada a mellor construción hidráulica do século XIX en España, e creada para acoller en seco aos buques que precisaban de reparacións.
Pero deixou moito máis. Parte dos seus descendentes seguen residindo nunha cidade que acolleu con felicidade a designación de Comerma como Científico Galego do Ano 2020, segundo anunciou a pasada semana a Real Academia Galega de Ciencias. O seu bisneto, Luis Puig Mosquera, hoxe catedrático de Matemáticas do IES Sofía Casanova de Ferrol, rememora desde o ambiente familiar a figura do homenaxeado.

– Que lle contaron do seu bisavó?
– Moito do que sei son pola miña tía avoa Ángeles, unha das fillas de Comerma. Cando eu chegaba á casa do instituto, poñíame a facer as tarefas de clase no cuarto de estar e estaba moitas veces alí Ángeles, que vivía connosco. E ás veces ela, que daquela tiña xa máis de 80 anos, contábame as aventuras do seu pai. Alí xa me daba conta de que tiñamos na familia unha personaxe bastante destacada.
– E que lle contaba súa tía?
– Moitísimas cousas, difícil lembrarme de todas. Unha delas era a da idea de unir Europa e África a través dun túnel baixo o estreito de Xibraltar. Dicía que o proxecto lle viñera á cabeza ao seu pai na súa estadía en Londres como agregado naval. Daquela en Inglaterra había moito movemento para facer o mesmo na canle da Mancha, e el pensou trasladala ao sur.
Tamén lembraba que a construción do dique da Campá foi un momento bastante intenso para a familia.Había pouca confianza en que Comerma puidera rematar a obra, e comezaron a moverse rumores por Ferrol dicindo que aquilo non ía acabar ben. As dúbidas chegan ata Madrid, onde dan orde por escrito na que piden que deixen traballar a Comerma. E ao final tiñan razón (ri).
Outra das cousas que me sorprenderon era a cantidade de lugares do mundo que percorrera. Falaban na familia de que coñecía todos os países daquela en Europa, agás Turquía. E disque entre bromas lle dicía á súa filla maior, Rosa, que a ver cando ían coñecer aos turcos.
O “visionario” enxeñeiro Andrés Comerma, Científico Galego do Ano 2020
– Que lle deixou a Ferrol?
– Ferrol é unha cidade nacida por e para o mar. E Comerma foi alguén que dedicou a súa vida ao mar, e con tanta intensidade, que por forza deixou unha gran pegada. Non sfoi só o dique da Campá, senón que tamén participou no deseño do xardín das Angustias, no do pedestal da estatua de Jorge Juan, na reforma do que hoxe é o campus universitario, etc. E no eido cultural, por suposto, tivo un papel moi importante, estaba disposto a sumarse ao que fixera ben pola cidade, fose desde o Ateneo, o teatro Jofre, a rondalla Airiños, moito máis.
– Vai axudar isto a que Galicia mire algo máis cara á cidade?
– Espero que si. Non sei se é pola súa situación xeográfica, ou por outras razóns, pero Ferrol é unha grande descoñecida na Galicia de hoxe. Gustaríame, e creo que á xente de Ferrol tamén, que a cidade fose máis coñecida e recoñecida, pola súa historia e as súas peculiaridades. No tema ideolóxico, por exemplo, Comerma viviu un tempo cunha polarización ideolóxica importante entre a clase obreira e as elites militares, e el intentou xogar sempre un papel integrador e de unión.
– Como recibiron na familia o recoñecemento?
– Eu, en primeiro lugar, sorprendido, e despois moi agradecido. Tiña a sensación de que en Ferrol Comerma é coñecido, pero a súa dimensión merece que toda Galicia, e non só Ferrol, recoñeza o seu legado.