Os produtos farmacéuticos psiquiátricos son un grupo de compostos orgánicos que se utilizan para tratar enfermidades mentais. Recentemente, varios investigadores detectaron a súa presenza en diferentes países nun amplo rango de concentracións (orde de magnitude de nanogramos por litro a miligramos por litro).
Todo o que entra no corpo ten que saír. Os sumidoiros recollen os medicamentos que excretamos, xunto cos compoñentes químicos degradados que moi a miúdo teñen efectos similares aos dos medicamentos orixinais.
As plantas de tratamento de augas residuais non filtran estas cousas, nunca foron deseñadas para iso. Unha gran cantidade de augas residuais tamén chega aos ríos e as augas costeiras sen tratar. Unha vez no medio ambiente, os medicamentos e os seus derivados poden afectar os diversos seres vivos.
Os medicamentos antidepresivos, unha categoría de fármacos psiquiátricos, poden clasificarse como inhibidores da recaptación de serotonina (ISRS), inhibidores da recaptación de serotonina e norepinefrina (IRSN), antidepresivos tricíclicos (TCA) e inhibidores da monoaminooxidasa (IMAO); segundo o seu mecanismo de acción farmacolóxico.
Segundo datos de 2020 da Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económicos (OCDE), os países europeos son os maiores consumidores de antidepresivos a nivel mundial.
Detectáronse en todo o mundo fármacos antidepresivos en moitas masas de auga, tanto urbanas como naturais. Estes estudos sinalan a importancia de controlar a presenza destes medicamentos, prestando moita atención ás áreas con poboacións en crecemento e aos sistemas de tratamento de augas residuais deficientes. É importante sinalar que os reservorios de auga naturais poden recibir auga que contén estes fármacos antidepresivos, o que leva á súa exposición aguda e crónica na vida acuática nativa, así como nos humanos.
Nun experimento, no que se expuxo a cangrexos de río a niveis baixos de antidepresivos, eles eran máis extrovertidos: saían do seu agocho relativamente máis rápido e pasaban máis tempo buscando alimento, comportamentos que os fan máis susceptibles aos depredadores. As concentracións empregadas non se consideran daniñas porque eran o suficientemente baixas como para non matar, pero observáronse cambios na agresión, o olfacto e o cortexo nos animais expostos a estas baixas concentracións destes medicamentos.
Diferentes publicacións científicas confirman a presenza de fármacos antidepresivos en encoros de auga a nivel mundial, así como a súa potencial bioacumulación en organismos acuáticos. Por exemplo, nunha análise dos fármacos psiquiátricos presentes nos ríos Douro e Leçs de Portugal, os fármacos psiquiátricos atopados con maior frecuencia foron antidepresivos como fluoxetina, carbamazepina, citalopram, sertralina e trazodona en concentracións de ata 2,0 ngL−1. No Reino Unido, detectáronse citalopram e fluoxetina na auga potable en concentracións de 2,26–2,80 ngL−1 e 0,27ngL−1, respectivamente.
Apenas hai información sobre a presenza de antidepresivos en augas urbanas e non urbanas en América Latina, aínda que algúns estudos demostraron a presenza de antidepresivos en certas áreas do continente.
Os trastornos depresivos están clasificados pola Organización Mundial da Saúde (OMS) como a principal causa de discapacidade nos países desenvolvidos e en vías de desenvolvemento. Hai moitas causas de depresión. A recente pandemia de covid afectou a saúde mental da poboación mundial, provocando un aumento do número de persoas con episodios depresivos en China, Reino Unido, Estados Unidos e España. Os medicamentos antidepresivos son a terapia de primeira liña para tratar o estrés, a ansiedade e os episodios depresivos resultantes do confinamento. É probable que a súa prescrición e consumo aumente nos próximos anos. En consecuencia, necesítase un seguimento preciso destes fármacos que abarque todo o ciclo da auga.
Esta vixilancia podería ser o primeiro paso na formulación de melloras que poidan lograr a degradación ou inmobilización dos medicamentos antidepresivos nas plantas de tratamento de augas residuais.
O peor escenario posible é cando estes medicamentos se atopan en organismos acuáticos en ríos ou océanos de todo o mundo. O efecto toxicolóxico dos antidepresivos en animais depende do estado de desenvolvemento do animal, a dose e o tempo de exposición. Con todo, os efectos máis comúns inclúen cambios no peso, alteracións da natación, supresión do reflexo de escape e diminución da inxestión de alimentos. Existe unha necesidade urxente de desenvolver mellores técnicas para detectar e cuantificar baixas concentracións de antidepresivos e os seus metabolitos na biota acuática en diferentes niveis tróficos.
Toda esta información e unha mellor comprensión dos cambios químicos que experimentan estes medicamentos no medio ambiente deberían empregarse para redeseñar e actualizar as plantas de tratamento de augas residuais para poder degradar os compostos antidepresivos de maneira eficiente.