Adóitase dicir que da xenialidade á tolemia hai só un paso. Seguro que vos soan Vincent van Gogh (pintor), John Nash (matemático), Ernest Hemingway (escritor), Sinéad O’Connor (cantante), Carrie Fischer ( atriz), Michael Jordan (deportista)… que teñen en común? Todos padeceron ou padecen algunha enfermidade mental.
Estudando a biografía de centos de artistas varios psiquiatras ( ej: Adele Juda, Arnold Ludwig e Felix Post) atoparon que a enfermidade mental é moi frecuente nos escritores, artistas e músicos. Os poetas levan a palma. Arnold Ludwig recólleo moi ben no seu libro “ The Price of Greatness: Resolving the Creativity and Madness Controversy”.
Neste artigo penetraranos na vida de varios compositores de música clásica que ademais de xenios sufriron as consecuencias das devanditas enfermidades mentais (depresión, esquizofrenia, trastorno bipolar, etc), potenciando ou diminuíndo a súa creatividade e mesmo levándoos á morte (por exemplo: suicidio).
Apoiareime no aprendido hai uns días na presentación do libro “Música e Enfermidade Mental. Vidas de compositores que presentaron unha enfermidade mental” do Dr. Carlos Delgado Calvete (psiquiatra no Complexo Hospitalario Universitario de Vigo) no XX Congreso Nacional de Psiquiatría en Barcelona.
A lista é moi longa así que me centrarei nuns poucos músicos representativos. Comecemos:
• Carlos Gesualdo (1566-1613): Tivo unha orixe nobre e dedicouse á música desde moi novo. A morte de dous dos seus fillos e o adulterio da súa primeira esposa foron experiencias traumáticas, tanto que se cre que el a matou ou ordenou matala xunto ao seu amante. Fálase de malos tratos ás súas esposas ( sadismo) e comportamentos masoquistas. Crese que sufría un trastorno grave da personalidade. Entre as súas obras destacan as súas madrigales e música sacra. Algúns cren que foi un gran innovador para a súa época.
• Georg Friedrich Händel (1685-1759): Falaba catro idiomas e é un dos grandes compositores do barroco e con só 7 anos tocaba o órgano de xeito maxistral. Foi contemporáneo de J. S. Bach, pero parece ser que nunca coincidiron ao longo das súas vidas. Foi moi famoso e o primeiro compositor ao que lle dedicaron unha estatua en vida! Tivo varios problemas de saúde ( ex: perda da visión e parálise da súa man dereita) e parece que sufriu varios episodios depresivos ao longo da súa vida podendo incluso ser un ciclotímico (forma leve de trastorno bipolar). Todo o mencionado seguro influíu na súa creatividade e as súas composicións para ben e para mal. O seu famoso “Mesías” compúxoo no verán e en tan só 3 semanas!!!. Como curiosidade, Jimi Hendrix foi o seu veciño, pero 240 anos despois.
• Nicolo Paganini (1782-1840): Naceu en Xénova e foi un virtuoso do violín, un neno prodixio que tocaba desde os cinco anos. A súa vida foi tormentosa (un estilo Michael Jackson de neno; ensaios e máis ensaios, actuacións e pouca vida, …). Destaca o seu paso polo cárcere por fuxir cunha nena. Marchou a Viena onde faría carreira internacional. Tiña trazos histriónicos (capacidade de sedución, dramatización) e obsesivos podendo padecer un posible Trastorno por Déficit de Atención e Hiperactividade ( TDAH) e crise de angustia. Caracterizábase por unha gran hiperflexibilidad dos seus dedos o cal fai sospeitar unha posible Enfermidade de Ehlers Danlos. Compoñía obras que ningún outro violinista da época podía tocar e dicían que fixera un pacto co Diaño. A súa obra máis famosa é “O entroido en Venecia”.
• Robert Schuman (1810-1856): Converteríase nun gran compositor e crítico musical, pero nun músico frustrado pola parálise do cuarto dedo da súa man dereita. O seu pai sufriu trastorno bipolar, a súa nai depresión, unha irmá e un primo suicidáronse, … Posiblemente a súa vida tormentosa e antecedentes familiares lévano a cometer varios intentos de suicidio ao longo da súa vida (botarse por unha xanela, ao río Rhin, …). Xenética vs Epixenética! Sufría alucinacións e pediu ingresar nun manicomio. Morreu por desnutrición pois se negaba a comer. Crese que sufría trastorno bipolar (enfermidade maníaco-depresiva) pois o seu ritmo de composición víase afectado polo seu estado de ánimo e avatares da vida. Compuxo 268 obras ( Xenoveva, Entroido op. 9, Dichterliebe, etc). O seu matrimonio en 1840 coa súa muller Clara Wieck, unha nena prodixio e a mellor pianista do século XIX para moitos, influíu positivamente no seu ritmo de composición sendo ese ano 1840 un dos máis prolíficos da súa carreira.
• Hans Rott (1858-1884): Era fillo ilexítimo e quedou orfo moi pronto. Foi condiscípulo de Mahler. Compuxo a súa “Sinfonía n°1 en Mi Maior” aos 20 anos e presentouse a un concurso, pero non gañou. Logo sufriu un episodio psicótico e apuntou cunha pistola a un pasaxeiro no tren porque quería prender un puro. Dicía que Brahms enchera o tren de dinamita. A súa relación con Brahms foi conflitiva pois cría que pola súa culpa non gañara o concurso. Diagnostícano con “tolemia e manía persecutoria alucinatoria”, posiblemente Trastorno Paranoide. Unha enfermidade con cadro psicótico que destruiría a súa capacidade creativa. Tivo varios intentos de suicidio pero morreu de tuberculose no psiquiátrico antes de cumprir os 26. Nin unha soa das súas obras foi interpretada en público ata que en 1989 un musicólogo ( Paul Banks) descobre na Biblioteca Nacional de Austria o manuscrito da Sinfonía en Mi Maior. Recuperáronse 80 obras (25 completas).
• Manuel de Falla (1876-1946): Como di Carlos Delgado no seu libro: “Manuel de Falla é o noso compositor máis universal”. Falla era de familia burguesa, e foi un neno calado e introvertido. Sufriu delirios imaxinativos na súa infancia (xogaba no seu mundo imaxinario). Viviría de xeito humilde, despreocupado polo diñeiro, e sen ningunha relación sentimental coñecida. Era un home de personalidade complexa, meticuloso, perfeccionista, obsesivo para o seu traballo, e un maniático da limpeza. Todo isto encaixa cun Trastorno obsesivo-compulsivo. Nas súas obras, un total de 54, destaca a temática popular. Podemos destacar: “A vida breve”, “O amor bruxo”, “Noites nos xardíns de España” e “O chapeu de tres picos”. Os seus pais morren ambos en 1919 e decide mudarse a Granada onde alternaría con Federico García Lorca. Pasaría os seus últimos 19 anos compoñendo “A Atlántida” pero morreu sen a rematar.
Aínda que a enfermidade mental sexa un compañeiro de moitos músicos, non cabe dúbida que a súa arte, as súas composicións… producen na maioría dos casos un efecto contrario en todos nós. Xa o dicía Piotr Ilich Tchaikovski “En verdade, se non fóra pola música, habería máis razóns para volverse tolo”. E non falemos do seu carácter terapéutico (musicoterapia). Pero esa xa é outra historia.
