De nenos todos dixemos algunha vez aquela frase de: Eu de maior quero ser… E as nosas células? Son todas iguais? Compórtanse e evolucionan todas da mesma forma? Teñen as mesmas “aspiracións”? A resposta, igual que coas persoas, é rotundamente non.
No noso corpo conviven máis de 300 tipos de células diferentes, cada unha coas súas particularidades morfolóxicas e funcionais. O máis sorprendente é que todas derivan dunha mesma célula: o zigoto ou óvulo fecundado.
Como se converten, pois, en entidades tan diferentes e singulares? A través dun proceso denominado diferenciación celular.
Da mesma forma que un condutor necesita o seu vehículo ou un músico o seu instrumento, as células necesitan proteínas que lles permiten levar a cabo as funcións para as que están destinadas. Estas proteínas prodúcense a partir da información que conteñen os xenes do noso ADN.
A pesar de que todas as células conteñen a mesma información xenética, son capaces de especializarse de forma asombrosamente diferenciada. Así, por exemplo, un linfocito expresa receptores de antíxenos que lle permiten detectar agresións para o noso corpo e activar as nosas defensas, a resposta inmune. En cambio, unha célula muscular carece deste receptores pero posúe outra serie de proteínas e estruturas que fan que sexa capaz de contraerse e relaxarse de forma coordinada cos seus iguais para mediar os movementos do noso corpo.
Se todas as células comparten a mesma dotación xenética, como conseguen diferenciarse para dar lugar a especialistas en cada un dos procesos necesarios para manter o corpo en perfecto funcionamento? A resposta, en parte, é que non todos os xenes están activos en todas as nosas células. Que se poñan en marcha uns ou outros depende dos chamados mecanismos de sinalización e de regulación da expresión xénica, que determinan de forma extremadamente precisa e coordinada o destino de cada unha das nosas células segundo a posición que ocupan.
As células nai son multipotentes
Pode unha célula escapar do seu destino? Teñen todas elas un camiño predeterminado ou establecido a priori?
En certo xeito, existen determinadas células que saen deste esquema. Trátase das células nai ou troncais, e posúen dúas particularidades: son capaces de dividirse indefinidamente e de dar lugar a diversos tipos celulares. Debido a esta segunda característica, reciben o cualificativo de pluri ou multipotentes.
As células nai pódense clasificar en tres grandes grupos segundo a súa orixe: células troncais embrionarias (derivadas de embrións moi temperáns chamados blastocistos), células nai somáticas (viven no organismo adulto) e células pluripotentes inducidas (células diferenciadas que, mediante un proceso de modificación xenética, pódense transformar en células que se comportan como células nai).
Inicialmente identificouse como única fonte de células troncais somáticas a medula ósea. Pero agora sabemos que practicamente todos os tecidos teñen células pluripotentes capaces de producir variedade de tipos celulares que forman parte de dita estrutura tisular ou órgano.
As consecuencias de perder o equilibrio
En principio, a diferenciación celular prodúcese no noso corpo baixo unha regulación fina que permite manter ese equilibrio marabilloso que caracteriza a moitos procesos biolóxicos. Unha alteración en dito equilibrio pode desencadear patoloxías diversas.
Por exemplo, existen unhas células chamadas osteoclastos, con capacidade de destrución do óso, que se encargan do proceso de resorción ósea, esencial durante o crecemento ou mesmo durante a recuperación do óso tras unha fractura en determinadas condicións. Se por algunha razón se produce un aumento da diferenciación de osteoclastos, estes devorarán o material óseo innecesariamente, dando lugar a enfermidades dexenerativas como a osteoporose, a artrite ou a artrose.
Por outra banda, coñecer os mecanismos que dirixen o proceso de especialización permite desenvolver novas terapias ou aproximacións terapéuticas capaces de mellorar a nosa calidade de vida. Nalgúns casos trátase de frear a xeración dun certo tipo celular, mentres que noutros se tenta repoboar o corpo con células que se especialicen para levar a cabo a súa función e superar determinados problemas de saúde. Un exemplo diso son os transplantes de medula ósea ou de proxenitores de células sanguíneas para o tratamento de leucemias ou linfomas (cancros do sangue).
Unha cousa está clara, xa nos sintamos neurona ou células muscular, todos debemos ser conscientes da necesidade e importancia que ten apoiar e promover a investigación biomédica, xa que será esta a que nos axude a desentrañar e comprender os mecanismos responsables do fascinante proceso da diferenciación celular, e por tanto impulsar o desenvolvemento de estratexias terapéuticas que mellorarán a calidade de vida na nosa sociedade.
Cláusula de divulgación: Paloma Guillem-Llobat non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
