Únete á nosa canle de Whatsapp
Por que apareceron tantos síntomas neurolóxicos tras a pandemia de gripe de 1918? Que explicación teñen os danos neuronais identificados en enfermos de covid-19 recorrente? A neuroinflamación desencadeada por infeccións víricas ou bacterianas é máis habitual do que pensamos. E pode danar ao cerebro a longo prazo.
O inflamasoma e o cerebro
Cando envellecemos, as nosas células e tecidos van perdendo funcionalidade e esta perda de función asóciase con coñecidas enfermidades crónicas. Un dos denominadores comúns a este proceso é a acumulación de lixo celular que acaba provocando a morte das células e, como consecuencia, a perda de capacidade do órgano ao que pertencen.
A acumulación de danos tamén pode provocar a senescencia celular, que leva consigo a liberación de substancias que provocan inflamación.
A neuroinflamación é un branco terapéutico importante para o tratamento das enfermidades neurodexenerativas
Na actualidade, moitos grupos de investigación tentan descubrir substancias antiavellentamento que reduzan esa senescencia. Nesa procura detectaron que a activación do inflamasoma, un complexo de proteínas que fomenta que se liberen de mediadores inflamatorios como as interleuquinas IL-1 e IL-18, relaciónase co envellecemento e con practicamente todas as enfermidades crónicas asociadas a este.
A activación do inflamasoma e a liberación de factores que producen inflamación tamén se vinculan aos procesos dexenerativos que afectan o sistema nervioso central e que conducen á deficiencia cognitiva e ao alzhéimer.
Por todo iso, a inflamación do sistema nervioso central, coñecida como neuroinflamación, converteuse nun branco terapéutico importante para o tratamento das enfermidades neurodexenerativas.
Causas da neuroinflamación
Que fai que o inflamosoma se active nunhas persoas e noutras non? Depende de moitos factores. Algúns son internos, como o dano ás mitocondrias (centrais enerxéticas celulares) ou a acumulación de certos metabolitos. Pero tamén se activa por factores externos, sobre todo patóxenos: virus, bacterias e fungos. Noutras palabras, as infeccións poden facer que o cerebro se inflame e se deteriore.
As defensas que acoden no noso auxilio poden agravar aínda máis o dano. Estudos recentes indican que a invasión do tecido nervioso por parte de células activadas do sistema inmunitario tamén pode contribuír á inflamación e á deterioración cognitiva. Ao que se suma que cando son os linfocitos T activados os que acoden en multitude ao cerebro, acumúlase proteína Tau dentro das neuronas, outra das marcas da enfermidade de alzhéimer.
Ademais, hai certos factores xenéticos asociados co alzhéimer, por exemplo variacións na proteína APOE4 que transporta o colesterol, que foron recentemente relacionados cun perfil proinflamatorio nas células endoteliais. Iso explicaría parte da neuroinflamación e o aumento nos depósitos de proteína beta-amiloide ao redor das neuronas.
Infeccións, dano vascular e neuroinflamación
Unha fina capa formada por células epiteliais moi planas separan o fluxo de sangue do interior dos órganos. Estas células reciben o nome de endotelio vascular e cumpren cunha función moi importante: regular o paso de substancias e células desde o sangue aos órganos.
No sistema nervioso central esta muralla de células, coñecida como barreira hematoencefálica, ten características peculiares. Para empezar, está formada por células do endotelio, células musculares lisas, células denominadas pericitos, tecido conxuntivo e astrocitos. Todas elas establecen unións estreitas entre elas controlando o fluxo de substancias e células cara a e desde o sistema nervioso central.
A perda das propiedades desta barreira asociouse con diferentes enfermidades neuronais, incluíndo o infarto cerebral, a esclerose múltiple, traumas cranioencefálicos e as súas repercusións e enfermidades neurodexenerativas.
A covid demostrou ser máis grave en persoas obesas e/ou de idade avanzada
Está claro que calquera axente que provoque dano no endotelio vascular e, en especial, no que forma a barreira hematoencefálica pode desencadear neuroinflamación e procesos neurodexenerativos. Por outra banda, non é estraño que as infeccións víricas e bacterianas provoquen danos nos vasos sanguíneos, incluídos os do cerebro, dando lugar a aterosclerose acelerada, inflamación dos vasos (vasculite) ou coagulopatías. Isto pode chegar a producir ictus ou derrames cerebrais a curto prazo.
Pero estas mesmas infeccións poden, ademais, provocar procesos inflamatorios que acaben activando a células do sistema inmunitario que, á súa vez, invaden o tecido nervioso a través dunha barreira hematoencefálica danada xerando a neuroinflamación crónica e danos a longo prazo.
Outro factor para ter en conta é que o dano endotelial aumenta cuantos máis anos se acumulen ás nosas costas e, ademais, acelérase en enfermidades metabólicas como a síndrome metabólica. Iso explicaría por que a covid-19 e outras enfermidades infecciosas demostraron ser máis graves en persoas obesas e/o de idade avanzada.
Poden as campañas de vacinación previr a neurodexeneración?
Segundo o que acabamos de expoñer, podemos chegar á conclusión de que previr o dano endotelial tras as infeccións é esencial para reducir a neuroinflamación e, como consecuencia, reducir o dano neuronal que provoca o alzhéimer e outras enfermidades neurodexenerativas.
De feito, algúns compostos naturais como os polifenoles, a vitamina C e mesmo a Coenzima Q10 propuxéronse como substancias que manteñen a estabilidade do endotelio vascular e protexen o cerebro.
Pero se, ademais, temos en conta que as vacinas preveñen os síntomas graves por infeccións e impiden que os microorganismos cheguen ao torrente sanguíneo, podemos hipotetizar que as vacinas que comezaron a introducirse de maneira xeral nos anos 60 ou 70 poden reducir os danos vasculares que conducen á neurodexeneración.
Na actualidade, a maioría das persoas de idade avanzada non formaron parte destas campañas de vacinación na súa infancia. Así que haberá que esperar aínda 20 ou 30 anos máis para comprobar se enfermidades como o alzhéimer ou o párkinson diminúen a súa prevalencia na poboación vacinada.
Se se confirma, poderiamos concluír que previr certas infeccións e manter a saúde do endotelio vascular é esencial para reducir a incidencia de enfermidades dexenerativas mesmo a moi longo prazo.
*Guillermo López Lluch é catedrático da área de Bioloxía Celular. Investigador asociado do Centro Andaluz de Bioloxía do Desenvolvemento. Investigador en metabolismo, avellentamento e sistemas inmunolóxivos e antioxidantes. Universidade Pablo de Olavide.
Cláusula de divulgación: Guillermo López Lluch é membro da Sociedade Española de Bioloxía Celular, da Sociedade Española de Bioquímica e Bioloxía Molecular, da Sociedade Española de Xeriatría e Xerontoloxía, da Society for Free Radical Research e presidente da International Coenzyme Q10 Association. As investigacións realizadas polo autor están financiadas por fondos públicos do Goberno de España e do Goberno Autonómico de Andalucía.
