Non é a primeira vez que sucede. Adriana, de oito anos, volveu espertar dando berros e chorando. De pé na cama, axita bruscamente os brazos e as pernas. É difícil controlala: nunha ocasión mesmo saíu correndo, como se fuxise de algo ou de alguén.
A nena é presa do pánico. Empapada de suor e coa cara arroibada, respira rapidamente e ten as pulsacións desbocadas. Os seus ollos están en todo momento abertos, coas pupilas dilatadas. Ao espertar, parece desorientada e confusa.
Un brusco espertar do sono profundo
Esta escena recrea un típico episodio de terrores nocturnos, trastorno adscrito á categoría das parasomnias, no que tamén se inclúen os pesadelos, o somnambulismo, espertares confusos, os pesadelos recorrentes ou a parálise do sono.
Concretamente, falamos dunha parasomnia do sono non-REM, pois aparece durante a fase de sono profundo. Isto distíngueo dos pesadelos, que ocorren na etapa REM e non se acompañan do comportamento descrito ao principio do artigo.
Os terrores nocturnos poden definirse como espertares parciais ou estados indeterminados nos que a persoa non está claramente nin esperta nin durmida e se comporta de maneira anormal. Adoitan afectar a menores: estímase que os experimentan entre o 1% e o 5% dos nenos en idade escolar, sobre todo entre os tres e seis anos. Aínda que na gran maioría de casos desaparecen coa maioría de idade, unha pequena porcentaxe persiste nos adultos. É habitual que os irmáns ou pais tamén os sufriran.
Estes eventos adoitan ocorrer no primeiro terzo da noite, cando hai máis proporción de sono profundo. A miúdo preséntanse agrupados a modo de acios durante unha tempada, dependendo de se hai un elemento estresante que os favoreza: época de exames, perda familiar, discusións, conflitos sentimentais, cambio de vivenda ou contorna, pelexas cos compañeiros de colexio, etcétera.
Á parte destes causantes, outros factores tamén poden precipitalos, como o súbito espertar producido por un estímulo (un ruído, as urxencias dunha vexiga chea de ouriños) ou circunstancias que aumentan a porcentaxe de tempo dedicado ao sono profundo (privación de sono, cambios de quendas, febre, consumo de alcol…).
Protagonistas dunha película de terror
Non é infrecuente que os pacientes asocien os seus episodios de terrores nocturnos a soños de contido desagradable. A súa temática adoita incluír a necesidade de fuxir de alguén ou algo. Nestas historias oníricas, o paciente está enterrado; encerrado nun zulo, unha habitación pequena, un labirinto ou unha estancia cuxas paredes se van aproximando; ou ameazado por arañas, un incendio, un tren que se aproxima ou alguén que o persegue para agredirlo.
No momento do evento, o mellor é tentar acougar suavemente ao suxeito e reconducilo á cama. Hai que evitar a confrontación e o contacto físico.
O diagnóstico leva a cabo elaborando unha boa historia clínica, preferiblemente con axuda de alguén que presenciase un ou varios episodios. Os médicos deben diferenciar os terrores nocturnos doutras alteracións, caso das crises epilépticas e parasomnias como o trastorno de conduta do sono REM.
En ocasións é necesario efectuar unha proba de sono ou polisomnografía para poder identificalos adecuadamente. Pode ser recomendable pedir ao afectado que a noite anterior non durma: así, cando o faga no laboratorio, experimentará un rebote de sono profundo e existirán máis posibilidades de detectar un episodio.
Como previr e tratar os terrores nocturnos
A gran maioría dos nenos con terrores nocturnos non necesitan tratamento debido á súa benignidade e ao seu carácter reversible cos anos. Deben manter horarios regulares, evitando a privación de sono, e os pais poden pechar portas, poñer barrotes nas xanelas e instalar alarmas. A protección e a seguridade do paciente é o máis importante.
En casos graves é posible recorrer aos fármacos. Non está indicados para durmir, senón para diminuír a frecuencia e intensidade dos episodios. Tomar clonazepam ou melatonina ao deitarse pode ser efectivo.
*Alejandro Iranzo de Riquer é neurólogo e especialista en trastornos do sono na Universitat de Barcelona.
Cláusula de divulgación: Alejandro Iranzo de Riquer non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
