Pouco máis dun século pasou desde o descubrimento do primeiro virus, grazas aos traballos de Dimitri Ivanovski, ata a aparición do SARS-CoV-2. Aínda que o noso coñecemento sobre os virus ten pouco máis dun século de historia, estes microorganismos acompañaron ao ser humano durante millóns de anos de evolución. En todo ese tempo sempre contamos cun aliado fiel para enfrontarnos a eles: o sistema inmunitario. Pero, podería o noso mellor aliado fronte ao SARS-CoV-2 volverse na nosa contra?
Saltan as alarmas: a infección por SARS-CoV-2
Empecemos polo principio. Os virus son parasitos obrigados, o que implica que necesitan infectar unha célula para reproducirse. Isto débese a que o seu material xenético (esa especie de enciclopedia que contén toda a información sobre un ser) contén moi poucos datos. O SARS-CoV-2, causante da pandemia que infectou a máis de 3.8 millóns de persoas no mundo e causou xa máis de 270.000 vítimas, non é unha excepción.
Para explicar como un virus infecta a outro ser vivo poderiamos pensar no funcionamento dunha chave e unha fechadura. O virus posúe na súa superficie unha “chave molecular” capaz de abrir unha “fechadura” localizada na célula e así meterse no seu interior.
Desde practicamente a orixe da pandemia, e grazas ao seu parecido co mecanismo de entrada nas células do anterior coronavirus, o SARS-CoV-1, puido saberse como ocorre esta incursión. Sabemos que a “chave” é a proteína S da superficie do virus, que se une a un receptor na membrana das nosas células (a “fechadura”) denominado encima conversora da anxiotensina (hACE2), que regula a presión arterial.
Sabemos tamén que, unha vez dentro, o virus “secuestra” a sala de máquinas das nosas células e obrígaa a traballar no seu propio beneficio. Ademais, recentemente foi descrito con gran detalle o mecanismo de entrada do virus ás células, desentrañando as claves sobre a súa infectividade e evasión do sistema inmunitario.
Cando as defensas nos danan
Cada día entramos en contacto con potenciais axentes infecciosos de moi diversa natureza, desde virus e bacterias ata fungos ou helmintos. Grazas á resposta do noso sistema inmunitario, dividida en resposta innata e adaptativa, podemos facerlles fronte.
O sistema inmunitario innato encárgase de facer fronte de maneira rápida a calquera posible patóxeno co que entremos en contacto, independentemente da súa natureza e en apenas 96 horas. O cal, en moitas ocasións, resulta máis que suficiente para eliminar a ameaza.
Esta inmunidade innata está mediada por elementos solubles e células como as Natural Killer ou os macrófagos, sendo estes últimos responsables da denominada “tormenta de citocinas”. As citocinas actúan como “mensaxeiros”, axudando e coordinando a resposta inmunitaria. Con todo, cando se producen de maneira excesiva, provocan que o sistema inmunitario se descontrole.
O problema radica en que esas citocinas inducen a permeabilización das paredes dos vasos sanguíneos, permitindo o paso das células aos tecidos para que loiten contra a infección. Cando se producen en avalancha, os pulmóns énchense de líquido, diminúe a presión arterial e provoca que se orixinen trombos.
Un as na manga do SARS-CoV-2
Aínda que anteriormente faciamos referencia ao pequeno tamaño do xenoma dos virus, o SARS-CoV-2 contén aproximadamente tres veces máis información que un virus medio (uns 30 kb fronte a 10 kb). É dicir, a súa enciclopedia da vida contén “páxinas extra” que lle confiren algunhas vantaxes.
Unha desas vantaxes ten que ver con outro dos elementos máis importantes na resposta innata: os interferones. Trátase dunha familia de moléculas solubles que permiten bloquear a propagación dos virus mentres se prepara unha resposta máis específica. O SARS-CoV-2 contén nesa “información extra” xenes, como nsp1 ou nsp3, capaces de bloquear a actividade e produción de interferóns de tipo I e III.
Ademais, recentemente foi descrito que o xene que codifica hACE2, esa fechadura que emprega o virus para infectar as nosas células, é estimulado por interferón. Dito doutra forma, o virus é capaz de inutilizar en parte os nosos mecanismos de defensa e mesmo aproveitalos para aumentar a súa capacidade para penetrar nas células (ver PDF), transformando a debilidade en vantaxe. Isto provocou que o uso de interferón como tratamento estea actualmente en dúbida.
Recuperando a un vello amigo fronte ao SARS-CoV-2
Os datos dispoñibles ata a data parecen indicar que unha resposta deficiente por parte dos interferóns, así como unha resposta proinflamatoria desmedida, definen a gravidade da infección nos pacientes da Covid-19.
Actualmente existen diversos tratamentos sobre a mesa, cuxo obxectivo é axudar a que o noso sistema inmunitario actúe de maneira eficaz contra o virus. Desde anticorpos que bloquean citocinas como a IL-6 (responsable en parte da tormenta de citocinas), a anticorpos que impiden a entrada do virus nas células. É posible que o tratamento fronte ao SARS- CoV-2 pase por recuperar para a causa ao sistema inmunitario.
* Christian Sordo e Seila Lorenzo son investigadores do grupo de Inmunología Tumoral da Facultad de Medicina da Universidad de Oviedo. O artigo foi revisado por Segundo González, catedrático de Inmunoloxía da Universidad de Oviedo.
Cláusula de divulgación: Seila Lorenzo recibe fondos da spin-off EntreChem S.L. Christian Sordo e Segundo González non reciben salario, nin exercen labores de consultoría, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
