Martes 19 Marzo 2024

Saber vivir ‘amodiño’: eloxio da lentitude desde a filosofía

*Un artigo de The Conversation

“Pasiño a pasiño, suave, suaveciño, pouquiño a pouquiño”. É un ritmo repetitivo que nos acompañou nos últimos tempos e que causou furor en todo o mundo. E que mesmo tuvo unha célebre versión en galego: Amodiño, de De Vacas.

Publicidade

O carrusel do futuro

Quen lle ía a dicir a Luis Fonsi que con Despacito estaba a declarar os principios dun enfoque filosófico para a nosa era, para un tempo de velocidade e de présa, para unha modernidade  velociferina ―en termos do pensador R. Koselleck-, como expón Faustino Oncina: “Cada vez xira máis rápido o carrusel do futuro, do futuro presente, ao que lle é intrínseco unha soterioloxía do agora, cuxos coetáneos quéreno todo e quéreno xa. Ante este penoso exemplo de autodenigración, que ocorrería de reducirse a velocidade e redescubrir ese precioso airbag, a lentitude?”.

Vivimos correndo, sumidos na rapidez, a présa e o inmediato; o running é o epítome do noso tempo. Corremos como polos sen cabeza, viaxando cara a ningunha parte, nunha roda sen fin como ratos de laboratorio. Deprisa, deprisa foi unha polémica e premiada película de Carlos Saura que reflectía con crueza a vida sen destino duns mozos delincuentes do arrabalde madrileño, acelerados, violentos, sen rumbo (como o noso mundo?).

Coñécese como a Gran Aceleración ao fenómeno de rápidas transformacións socioeconómicas e  biofísicas que se iniciou a partir de mediados do século  XX como consecuencia do enorme desenvolvemento tecnolóxico e económico acontecido tras o final da Segunda Guerra Mundial e que sumiu ao planeta Terra nun novo estado de cambios drásticos inequivocamente atribuíble ás actividades humanas, dando lugar ao que se coñece como era dos humanos ou Antropoceno, caracterizada polo enorme crecemento do sistema económico-financeiro mundial, o desenvolvemento tecnolóxico e a profunda crise ecolóxica e biofísica.

Ante este panorama apresurado, acelerado, necesitamos parar, sosegármonos, reflexionar, determinar fins para a vida boa, tomar perspectiva. Neste sentido, a lentitude é tremendamente subversiva. Necesitamos ir máis amodo para poder vivir. Mirar, contemplar, recrearse, fixarse no detalle, camiñar e non correr, e facer camiño ao andar, en palabras do mestre Antonio Machado.

“A lentitude é tremendamente subversiva, e a falta de reflexión e acougo abócanos á irracionalidade e ás malas decisións”

A razón esixe demora

Dicía xa hai uns anos Carl Honoré que vivir rápido non é vivir, é sobrevivir, que estamos atrapados na cultura da présa e da falta de paciencia, nun estado constante de  hiperestimulación e hiperactividade que nos resta capacidade de gozo, de gozar da vida.

Como explicou brillantemente a psicoloxía, a razón esixe demora mentres a présa nos carga de rumbos e prexuízos. E aínda que o noso modo de pensamento rápido poida resultar adaptativo en moitas circunstancias, a falta de reflexión e de acougo abócanos á irracionalidade e ás malas decisións.

Isto é realmente perigoso en todo o que atinxe á determinación dos fins e á organización da vida en común. Rumbos como os de dispoñibilidade, polarización grupal, confirmación, xénero e raciais, provocan un efecto deformante sobre o xuízo humano que conduce moitas veces a un medo excesivo cara a acontecementos improbables e, á vez, unha confianza infundada cara a situacións que expoñen un perigo xenuíno.

A présa é encherse a vida con actividades febrís, velocidade, de xeito que non queda tempo para afrontar as verdadeiras cuestións, o esencial. Con todo, a présa na que vivimos non responde case nunca a que teñamos cousas importantes que facer con urxencia, senón aos requirimentos dun modo de vida que trata de manternos distraídos e ocupados todo o tempo.

A vida móbil e precaria

Por unha banda, os teléfonos móbiles e as redes sociais están deseñados para captar a nosa atención o maior tempo posible e coa maior intensidade, a fin de mercantilizar e monetizar esta atención ao máximo.

Jonathan Crary explicouno con meridiana claridade: a vida sen pausa fomenta “unha cultura baleira de autopromoción e autoabsorción, dunha instantaneidade a demanda, de adquirir e ter manténdose illado da presenza física doutros e de calquera sentido da responsabilidade que esta poida traer consigo. O sistema 24/7 tamén mina a paciencia e a deferencia individuais que son cruciais para calquera forma de democracia directa: a paciencia de escoitar aos outros e de esperar a que chegue a quenda para falar. O problema de esperar, de intervir por quendas, está ligado a unha incompatibilidade máis ampla do capitalismo do 24/7 con calquera práctica social na que interveñan o compartir, a reciprocidade ou a cooperación”.

Montes de Trevinca, unha das zonas máis illadas e pouco poboadas de Galicia. Foto: R. Pan.
Montes de Trevinca, unha das zonas máis illadas e pouco poboadas de Galicia. Foto: R. Pan.

No seu libro 24/7. O capitalismo ao asalto do sono, Crary describe o sono como o inimigo do capitalismo turboacelerado de nosa era do Antropoceno. Durmir é subversivo, libéranos dunha pléiade de necesidades simuladas e a súa pasividade intrínseca ocasiona incalculables perdas en tempo de produción, circulación e consumo: “A maioría das necesidades en aparencia irredutibles da vida humana (fame, sede, desexo sexual e, recentemente, amizade) reformuláronse como formas mercantilizadas ou financiarizadas. O sono expón a idea dunha necesidade humana e dunha temporalidade que non poden ser colonizadas e aproveitadas para alimentar o gran motor da rendibilidade e, por tanto, segue sendo unha anomalía incongruente e un lugar de crise no presente global”.

Doutra banda, como lembraba a miña colega Rosana Triviño, a falta de seguridade e vínculos asociados á esfera laboral, as quendas e os horarios intempestivos, a incerteza, o desaxuste entre o que se demanda que se faga, o que se recibe a cambio e o que se desexa facer, provocan unha profunda quebra e angustia vital.

Equivocarse está ben

É imposible terminalo todo nas nosas sociedades do rendemento, dá igual se nos propoñemos moito ou pouco. A impresión de non poder concluír nunca algo satisfactoriamente conduce a un remuíño que nos afunde incesantemente. Fáltanos tempo; para todo o que facemos, utilizamos menos tempo e con todo temos menos tempo que a xeración anterior. Canto máis nos apresuramos, menos tempo nos queda. E o tempo convértese nun instrumento de dominación porque hai unha insatisfacción constante polo tempo (supostamente) desperdiciado.

Isto é o que pasa coa ciencia e a investigación, como sinalaba Manuel Souto nun recente artigo en The Conversation. A ciencia e a investigación necesitan tempo para pensar, preguntar, estudar, experimentar, probar, propoñer. Hai que facer máis lentos os tempos da investigación. A ciencia necesita tempo para indagar e tempo tamén para fallar.

O erro posúe un indubidable valor epistemolóxico e moral: recoñecer os erros, corrixilos e reparalos é o fundamento para o cambio, a innovación e a transformación individual e social. E é aquilo que caracterizaría unha racionalidade crítica e modesta (Popper), aberta á pluralidade, a continxencia, a disensión e, en definitiva, ao futuro.

“Se a primeira cousa que vostede toca pola mañá e a última pola noite é o seu teléfono móbil e non á súa parella, hai un problema sobre as súas prioridades”

O tempo acelerado

Pero tamén é o que pasa coas relacións persoais, que se aceleraron igualmente, primando o fast sex aínda que iso leve a un sentimento de falta de intimidade e de conexión porque non é posible unha  fast-track intimacy. Os seres humanos necesitamos conexións, desexamos intimidade pero as relacións son complexas e precisan tempo, traballo, dedicación e coidado. Apelar á tecnoloxía (como fan algúns desde webs de citas e contactos) é unha trampa e un engano. E máis aínda, a xente usa moitas veces os seus smartphones para escapar das demandas de intimidade. Se a primeira cousa que vostede toca pola mañá e a última pola noite é o seu teléfono móbil e non á súa parella, hai un problema sobre as súas prioridades.

Invádennos os móbiles?

As facilidades das que dispoñemos hoxe para comprar, movernos, traballar, comunicarnos, son micro-liberacións que constitúen, doutra banda, aceleracións dun sistema que nos aprisiona máis fortemente. Aquilo que parece liberarnos do tempo e do espazo aliénanos na velocidade e a présa.

A ilusión da velocidade é a crenza de que aforra tempo. Pero en realidade, a présa e a velocidade aceleran o tempo, que pasa máis rapidamente, acurtando os días. Estar con présa significa facer varias cousas á vez e rapidamente e o tempo énchese ata estalar, como nun caixón mal arranxado onde metes unha chea de cousas sen orde nin concerto.

Así, que xa saben, camiñen, non corran, miren, observen, escoiten, reflexionen, durman, amen (aínda que non sexa fácil); a vida é curta como para perdela correndo con présa. Xogámonolo todo, a vida persoal e o futuro do planeta.

A-mo-di-ño.


Txetxu Ausín é científico titular do Instituto de Filosofía do CSIC, no grupo de Ética Aplicada do Centro de Ciencias Humanas e Sociais.

*Cláusula de divulgación: Txetxu Ausín recibe fondos dos proxectos INBOTS CSA network (www.inbots.eu/) e EXTEND (www.extend-project.eu/). É socio da ONG Oxfam-Intermon e forma parte de ASAP-España (Academics Stand Against Poverty) e do Clúster de Ética do País Vasco.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

Teño que poñer xeo se sufro unha lesión? A ciencia desaconséllao, e por unha boa razón

Algúns inflamatorios, incluíndo a auga xeada, modifican o proceso inflamatorio e favorecen as malas recuperacións e a fibrose

Zendal lanza a primeira vacina de tecnoloxía ADN contra a leishmaniose canina

‘Neoleish’ reduce a presenza do parasito en máis dun 90% e mellora os signos clínicos da doenza

Cinco preguntas sobre a hipertensión ocular e a importancia de detectala a tempo

É o principal factor de risco de sufrir glaucoma, que á súa vez constitúe a primeira causa de cegueira irreversible nos países desenvolvidos

Isto é todo o que sabemos sobre o papel da microbiota na fertilidade masculina

Un traballo publicado en 'Nature' mostra diferenzas entre a microbiota seminal das persoas sas e a dos individuos con anomalías na mobilidade e concentración do esperma