Se existe un campo de estudo dentro da dinámica atmosférica cuxa notoriedade experimentou un crecemento exponencial nas últimas décadas é, sen dúbida, o dos ríos atmosféricos (AR, polas súas siglas en inglés).
Pode deberse a que os ríos atmosféricos xogan un papel destacado nun gran número de factores do clima, como o balance radiativo (enerxético) do planeta ou o seu ciclo hidrolóxico. Ou quizais sexa a súa crecente tendencia a seren nomeados nos boletíns meteorolóxicos cando, en compañía dunha tormenta tropical ou unha cicloxénese explosiva, traen en ocasións máis de 70l/m² de precipitación nunhas poucas horas.
Que son os ríos atmosféricos?
Os ríos atmosféricos son rexións da atmosfera cuxo contido de humidade é moi superior ao das rexións lindeiras. Adoitan ser rexións moi alongadas e (relativamente) estreitas –miles de km de longo fronte a uns centos de km de ancho– e acompañan normalmente ás frontes frías tan característicos das latitudes medias.
A súa natureza permítelles funcionar como grandes autoestradas que distribúen a humidade –e con iso, enerxía en forma de calor latente– desde as húmidas e cálidas rexións subtropicais e tropicais cara ao resto do planeta.
Poden chegar a transportar unha cantidade de auga superior ao caudal do Mississippi
Estas formacións son, por tanto, esenciais para o mantemento da boa saúde do noso ciclo hidrolóxico, e un mecanismo indispensable do balance radiativo do planeta. A súa forma alongada e a enorme cantidade de auga que transportan (superior ao caudal do río Mississippi) inspiraron o característico e atractivo nome de “ríos atmosféricos”.
O seu papel nas precipitacións
Os ríos atmosféricos presentan unha enorme variabiliade entre eles. Non hai dous iguais. A maior parte son eventos de intensidade moderada, e son por tanto considerados como beneficiosos. Entre outras cousas, achegan unha cantidade indispensable de humidade á atmosfera de latitudes medias e continentais, que non podería recibirse doutra maneira.
Outros ríos atmosféricos, con todo, son fenómenos extremos que poden levar asociadas precipitacións superiores aos 100 l/m² nun só día, tendo un impacto económico e social negativo nas rexións que ven afectadas por eles.
A nivel global, trátase de fenómenos comúns. Adoitan existir uns tres ou catro simultaneamente por cada hemisferio, situados habitualmente sobre os grandes corredores oceánicos. A súa tempada alta é o inverno correspondente a cada hemisferio, cando a atmosfera é menos húmida, pero moito máis dinámica que a da tempada estival.
As costas occidentais dos grandes continentes, incluída a costa atlántica ibérica, son as rexións quentes de chegada de ríos atmosféricos. Os que chegan a España transportan unha elevada porcentaxe de choiva desde o golfo de México. No inverno a península ibérica adoita recibir 3 ou 4 ao mes.
Outra rexión activa do mundo hispanoparlante é a costa de Chile, onde os ríos atmosféricos do Pacífico adoitan xerar importantes precipitacións na súa interacción coa cordilleira dos Andes.
b) Vista tridimensional dun AR simulado co modelo meteorolóxico WRF.
c) e d) Rexións anómalas de humidade asociada a ríos atmosféricos e a súa progresión crecente no período 1979-2016. CIMSS / Eiras-Barca et al., (2016) / Algarra et al., (2020).
Como serán os ríos atmosféricos do mañá?
A resposta á pregunta de como serán os ríos atmosféricos do mañá depende, como é lóxico, de como sexa a atmosfera na que residan.
A maior parte das análises prospectivas predín unha atmosfera máis cálida, e cunha dinámica diferente. Neste contexto, considérase que os ríos atmosféricos irán tendendo a ser máis frecuentes, e tamén máis intensos, aínda que con grandes diferenzas entre as diferentes rexións do planeta.
Nun recente estudo liderado polos profesores Luis Gimeno e Raquel Nieto, da Universidade de Vigo, e realizado en colaboración coa Universidade de Lisboa e a Universidade de Illinois, analizamos a variación o contido de humidade durante as últimas décadas nas rexións estratéxicas para o fenómeno. Isto serve para realizar unha proxección robusta e determinar como serán o día de mañá nun contexto de quecemento global.
No artigo, publicado en Nature Communications, móstrase que o contido de humidade incrementouse –e por tanto, con moita probabilidade, incrementarase– aproximadamente nun 7% por cada grao centígrado de humidade que se quenta a parte inferior da atmosfera.
Esta é unha proporción ben coñecida para os estudosos da termodinámica, pois é predita pola ecuación de Clausius-Clapeyron, que determina a cantidade máxima de humidade que pode conter unha cela de aire antes de chegar á saturación.
Ademais, demostramos que, de todas as rexións do planeta, o sinal máis claro a este respecto obsérvase precisamente na rexión onde se orixina a maior parte da humidade que chega a Europa en forma de ríos atmosféricos: o golfo de México.
Unha atmosfera máis cálida será unha atmosfera máis húmida, e temos agora motivos de peso para asumir que ese incremento de humidade trasladarase nunha proporción similar aos ríos atmosféricos.
A cantidade de humidade que recibiremos no futuro desde as rexións subtropicais será maior, e tamén a probabilidade de precipitacións extremas, pouco convenientes para o correcto aproveitamento da auga como recurso, e perigosas.
O esforzo da comunidade científica para procurar entender, predicir e adiantarse ao clima do futuro é grande, e non sen motivo, pois do clima dependen unha boa parte dos recursos que nos proporciona o planeta.
Entre esa complexa colaxe de fenómenos que constituirán o clima do mañá, parecen xogar un papel destacado os ríos atmosféricos aos que podemos atribuír, sen medo a equivocarnos, unha boa parte da auga que chega ás nosas casas, cultivos, encoros e ríos.
* Jorge Eiras Barca e Iago Algarra Cajide son investigadores posdoutorais en Física da Atmosfera na Universidade de Vigo.
Cláusula de divulgación: Jorge Eiras Barca recibe fondos da Xunta de Galicia e da Comisión Fullbright España; e Iago Algarra Cajide recibe fondos do Ministerio de Economía e Competitividade de España.
