Únete á nosa canle de Whatsapp
Por sorte, coñecemos con moita seguridade os numerosos beneficios que ofrece a vacinación fronte á Covid-19. Especialmente para reducir a gravidade da enfermidade causada polo SARS-CoV-2 en persoas que, aínda estando vacinadas, se reinfectan por tal enfermidade. Trátase dunha magnífica ferramenta de prevención para as persoas con certas afeccións de saúde crónicas.
Con todo, a comunicación dalgúns efectos adversos produce certa inquietude na poboación. Iso é o que sucedeu cos recentes casos de herpes zóster que acudiron ás consultas de dermatoloxía nos últimos meses.
Como identificar a relación entre herpes e vacinación
A comercialización de fármacos vai sempre acompañada da posta en marcha de programas internacionais de farmacovixilancia que permiten detectar posibles efectos adversos dos mesmos. E as vacinas non son alleas a estes programas.
Isto permitiu recoller efectos posteriores á administración das vacinas, entre as que se atopan as reaccións cutáneas das que falaremos neste artigo.
Podemos diferenciar entre locais e inmediatas, como as que se producen no lugar da inxección en forma de eritema, de queimado, etc. Pero tamén hai outras xeneralizadas e retardadas, entre as que destacan algunhas máis frecuentes como os exantemas morbiliformes, exantema en forma de manchas e pápulas eritematosas que conflúen e desaparecen no mesmo orde que apareceron. Tamén se describiron casos de lesións nos dedos similares a frieiras.
O caso do herpes zóster
Describíronse, así mesmo, casos de reactivación de virus herpes tras infección por Covid-19. E os movementos antivacinas non desaproveitaron a ocasión para xerar temor na poboación.
A teoría máis aceptada é que se deben á linfopenia (afección pola que hai un número máis baixo do normal de linfocitos, un tipo de glóbulos brancos, no sangue) causada por SARS-CoV2. Pensouse nisto porque a latencia dos virus herpes depende da inmunidade linfocito T dependente.
Con todo, este mecanismo non explicaría as reactivacións tras a vacinación porque nestes casos non existe linfopenia. Por iso, outra hipótese probable é que quizá se deban a procesos de inmunomodulación, é dicir, cambios no funcionamento do sistema inmunitario por alteración da función dos linfocitos T.
En España, describíronse casos de infección por herpes virus en pacientes vacinados cunha incidencia de 0,836 casos por cada 1.000 persoas vacinadas. O 55% dos casos déronse en mulleres e a idade media dos pacientes foi de 66 anos.
No Servizo de Dermatoloxía do Hospital Clínico de Madrid víronse algúns casos nos que as lesións aparecen un ou dous días despois da primeira ou segunda dose. Nalgúns pacientes demostrouse a presenza de virus varicela zóster e noutros de virus herpes simple.
Un efecto adverso común de múltiples vacinas
O herpes zóster é causado pola reactivación da infección latente do virus varicela zóster. Tras o primeiro contaxio, produce o cadro clínico coñecido como varicela. Este contaxio adoita suceder na infancia e normalmente tal infección resólvese soa.
Pero unha vez superada a afección, este tipo de infección vólvese moi frecuente na adultez e máis de unha de cada tres persoas da poboación mundial padece unha infección sintomática. Lembremos que a reactivación da infección herpética acontece frecuentemente de maneira espontánea ou tras situacións de estrés, febre, exposición a radiación ultravioleta, inmunosupresión…
O herpes clinicamente caracterízase por vesículas ou diminutas bolsas arroibadas, asociadas a dor intensa, hiper sensibilidade e irritación. Ademais, adoitan ir precedidos de manifestacións previas de malestar.
Pode aparecer en calquera localización pero é máis frecuente en tronco e cara. As lesións desaparecen en poucos días e unicamente precisan tratamento sintomático, habitualmente con antivirais como o aciclovir, fanciclovir, valaciclovir ou brivudina. O 20% da poboación sofre un herpes zóster na súa vida e é máis frecuente en maiores de 50 anos.
Entre as posibles complicacións, cuxa incidencia aumenta coa idade, a máis frecuente é a neuralxia postherpética (un trastorno que afecta as fibras nerviosas e a pel), que se presenta en entre o 10 e o 20% dos casos, sobre todo se non se instaura un tratamento precoz.
As campañas de vacinación masiva levaron nalgúns casos reaccións cutáneas que poden xerar preocupación nos pacientes, como a que tratamos aquí. Pero ata o de agora podemos afirmar que adoitan ser leves e que non son unha contraindicación para inocular a vacina ou para recibir segundas ou terceiras doses da mesma.
Ademais, convén sinalar que estas reaccións, tanto locais como xeneralizadas, non son exclusivas das vacinas fronte a Covid-19 e preséntanse tamén con outras desenvolvidas para diferentes enfermidades. A maior parte son de breve duración e intensidade, aínda que pode haber pequenas variacións de forma individual.
*Eduardo López Bran é profesor de dermatoloxía na facultade de Medicina da Universidad Complutense de Madrid.
Cláusula de divulgación: Eduardo López Bran non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
