Únete á nosa canle de Whatsapp
Os casos de coronavirus estanse disparando, sobre todo en China e Estados Unidos, onde apareceron dúas variantes predominantes de ómicron: a B.F.7 e a XBB.1.5, á que algúns denominan Kraken. Que debemos ter en conta respecto á vacinación?
Variantes e subvariantes de ómicron: que sabemos delas?
Desde que xurdiu a variante de SARS-CoV-2 ómicron, denominada cientificamente B.1.1.529, e desprazou a predecesoras como alfa ou delta, non apareceron outras novas. Pero si xurdiron subvariantes (ou subliñaxes) de ómicron. No verán, circulaban en Europa BA.2, BA.4 e BA.5. Esta última era a dominante, xa que tiña alta capacidade de transmisión, aínda que causaba unha forma leve da enfermidade.
Con todo, coa chegada do inverno e a baixada das temperaturas —e dado que SARS-CoV-2 se comporta como un virus estacional—, o número de casos de covid subiu, sobre todo en China e Estados Unidos. No país asiático, a variante predominante segue sendo BA.5, pero apareceu unha subliñaxe, B.F.7, probable responsable do altísimo número de casos este Nadal.
En canto a Estados Unidos, a aparición de XBB.1.5, bautizada como Kraken, explicaría o salto de producir do 2% ao 27% das infeccións totais en só un mes. Esta subvariante secuenciouse nun número significativo de casos en 38 países, como Reino Unido e Dinamarca.
Kraken explicaría o aumento de casos en Estados Unidos, pasando de producir o 2% ao 27% nun mes
A razón desta explosión de infeccións débese a que presenta a maior capacidade de transmitirse de todas as variantes ómicron. A súa diferente denominación indica que xurdiu dunha recombinación doutras dúas subliñaxes: BA.2.10 e BA.2.75. Caracterízaa unha mutación na proteína spike (S486P), é dicir, precisamente na zona de unión ao receptor das células.
Con todo, non é predicible que se converta na subvariante dominante, nin en Estados Unidos nin en Europa, como sostén o Centro Europeo para a Prevención e o Control das Enfermidades.
Debemos preocuparnos pola aparición destas subvariantes?
En realidade, a aparición de subvariantes é algo normal nos virus que circulan entre a poboación. O mesmo ocorre no inverno cos virus estacionais, xa que a súa estratexia é mutar. A isto únese que as persoas poden infectarse con distintas variantes do SARS-CoV-2 á vez, o que favorece que as variantes se recombinen entre si e orixinen subvariantes como XBB.1.5, detectada en outubro de 2022.
Que podemos facer para manter baixas as cifras de virus circulantes, especialmente no inverno? Vacinarse é unha moi boa medida. Por iso se propuxo no outono de 2022 que os grupos de risco se inmunizasen cunha nova dose de reforzo. Actualmente en España xa se cubriu á franxa de maiores de 60 anos.
Por que xurdiu esta explosión de casos en China e en EE UU?
A situación de ambos os países é diferente. En China, a poboación levaba confinada durante toda a pandemia pola estratexia denominada covid cero. Por iso, a poboación non tivo exposición ao virus, só contactos entre habituais.
A isto únese unha taxa de vacinación completa en maiores de 65 anos non superior ao 40%. Doutra banda, as vacinas utilizadas e fabricadas en China (Sinovac e Sinopharm, ambas as do tipo de virus inactivados) son moito menos eficaces: un 58% de eficiencia fronte a infección sintomática e 79% para casos graves. Iso afástaas das inmunizacións utilizadas en Occidente, xa sexan de ARN (Pfizer ou Moderna, con eficiencias entre o 93% e o 98%) ou de adenovirus (Astrazeneca ou Jansen, entre o 80% e o 92%).
As vacinas fabricadas en China requiren máis doses para obter certa protección e é aconsellable combinalas con outras de ARN ou proteína, o que non sucedeu neste país. Todo isto explica que, tras a fin do confinamento, os casos se dispararan.
As vacinas fabricadas en China requiren máis doses para obter certa protección
En Estados Unidos, como a poboación non foi confinada máis que os tres meses iniciais, os seus cidadáns estiveron expostos posteriormente a virus circulantes. Ademais, vacinouse con pautas completas en porcentaxes adecuadas a un 69% da poboación, e o 15,4% de persoas de cinco anos ou máis recibiron doses de reforzo.
É verdade que o número de casos subiu moito no último mes, con máis de 38.000 hospitalizacións na actualidade. Con todo, esta situación era esperable tras o final das festas do Nadal, onde hai máis interaccións en sitios pechados. A iso súmanse as baixas temperaturas do inverno, que facilitan a circulación de virus circulantes, e a aparición dunha subvariante de máis transmisión, a citada XBB.1.5.
As recomendacións son aumentar as taxas de vacinación naquelas persoas con pautas incompletas e potenciar as doses de reforzo dos maiores de 65 anos e individuos con algunha inmunosupresión.
Hai motivos para alarmarse?
A situación actual en España é moito mellor: un 92,9% dos maiores de 12 anos teñen a pauta completa de vacinación e un 55, % da poboación recibiu as doses de recordo. Ademais, o 56% dos menores entre 5 e 11 anos ten unha vacina.
A comezos de xaneiro, as estatísticas indicaban que os novos casos diagnosticados eran 9.220, dos que 3.520 requiriron hospitalización por covid e 231, ingreso en UCI.
Eses datos apuntan a que o panorama é bo e que a chegada de pasaxeiros de países con altas cifras de infección non debe ser motivo de alarma. Con todo, debido á falta de datos, solicitar tomas de covid a viaxeiros procedentes de China para secuenciarlas é cientificamente interesante se queremos coñecer a evolución de subvariantes ómicron.
Protéxennos as vacinas fronte ás novas variantes e subvariantes?
As compañías Pfizer/Biontech e Moderna puxeron ao dispor dos países as vacinas bivalentes para a vacinación de reforzo no outono. Ademais de protexer fronte ao virus SARS-CoV-2 orixinal, inmunizan fronte ás variantes ómicron BA.1, BA.2, BA.4 e BA.5. En España, a vacina de reforzo elixida foi a bivalente de Pfizer/Biontech para a poboación maior de 65 anos.
Para aquelas persoas con alto grao de inmunosupresión que non responden ben as vacinas, está dispoñible o fármaco Evusheld, que combina dous anticorpos monoclonais humanos (tixagemimab e cilgavimab) que se dirixen á proteína spike do virus SARS-CoV-2.
Con todo, este fármaco pode non protexer fronte a variantes e subvariantes ómicron, polo que se recomenda a eses pacientes utilizar máscaras e estar moi pendentes dos síntomas de contaxio.
En canto ás vacinas de reforzo e a súa capacidade de protección fronte ás subvariantes, dous estudos recentes detallan que estas inmunizacións xeran boa inmunidade humoral, de anticorpos, e suxiren unha adecuada inmunidade celular fronte ao virus, especialmente na resposta de linfocitos citotóxicos, CD8.
Recoméndase aos pacientes inmunodeprimidos o uso de máscaras
O primeiro estudo analizou a capacidade das vacinas ARN bivalentes de reforzo para inducir anticorpos neutralizantes fronte ás variantes e subvariantes BA.2.75.2, BQ.1.1 e XBB. Segundo os seus resultados, as persoas que recibiron doses de recordo con ditas vacinas estaban mellor preparadas para que os seus anticorpos neutralizasen ás subvariantes ómicron que quen as obtivo coas vacinas monovalentes orixinais.
O outro traballo avaliaba a inmunidade celular xerada polas variantes BA.1, BA.2, BA.4 e BA.5 e a cepa ómicron orixinal. Este estudo demostrou que ningunha variante escapaba da inmunidade, xa que as rexións da proteína spike que inducían a mellor resposta citotóxica de inmunidade celular eran iguais en todas as variantes. Isto non cambiara desde a cepa orixinal, o que significa que ditas rexións están conservadas no virus e as súas variantes. A razón é que o patóxeno non as necesita para entrar na célula, que é onde se acumulan as mutacións.
Todos estes achados fan que científicos e académicos confíen na protección das vacinas ARN bivalentes fronte ás variantes e subvariantes ómicron. De todos os xeitos, aínda non se revelaron os resultados do estudo SWITCH ON entre o persoal sanitario, que revelará a inmunoxenicidade completa que inducen a dose de reforzo con vacinas bivalentes.
En definitiva, a única mensaxe a transmitir é tranquilidade. En primeiro lugar, hai que continuar coa pauta de dose de reforzo para que o grupo de maiores de 50 anos reforce a súa protección ao virus e evitar números altos de virus circulantes. E en segundo lugar, debemos aplicar o sentido común con outras medidas de prevención como a recomendación da OMS do uso de máscaras en interiores e transporte público, e se é posible, traballar por unha mellor calidade do aire en interiores.
*Carmen Álvarez Domínguez é bioquímica e bióloga molecular, inmunóloga, experta en vacinas e profesora de investigación en Procesos Sanitarios na Facultade de Educación e en Avances en Enfermidades Infecciosas e terapia anmicrobiana na Facultade de Ciencias da Saúde, UNIR-Universidade Internacional de La Rioja.
Cláusula de divulgación: Carmen Álvarez Domínguez recibe fondos europeos, ascción COST sobre vacinas, ENOVA-CA-16231 e da Universidade Internacional da Rioja para desenvolver unha vacina fronte ao SARS-CoV-2, proxecto B0036.
