* Un artigo de 
As enfermidades uroxinecolóxicas e sexuais produto das alteracións musculares do perineo gañaron visibilidade nos últimos anos. En parte, grazas ao testemuño transmitido por mulleres populares e de éxito na súa profesión como as actrices Kate Winslet e Whoopi Goldberg, ou a cantante Katy Perry.
Ata hai pouco –e aínda agora nalgúns sectores de poboación– ignorábase e silenciábase a sintomatoloxía feminina relacionada coa incontinencia de ouriños e/ou gases, as molestias durante as relacións sexuais ou alteracións corporais como os prolapsos. Con todo, nos últimos tempos aumentou a sensibilidade cara a estes problemas e moitas mulleres son conscientes de que se trata de patoloxías ou síntomas tratables e curables.
Iso non é óbice para que siga sendo necesario informar e sensibilizar á poboación sobre a importancia da prevención desde a mocidade. Así conseguirase que as mulleres detecten precozmente alteracións menores, que se reduza a incidencia e prevalencia destas patoloxías e, en definitiva, aumentar a calidade de vida das mesmas. Ademais de reducir gastos ao sistema sanitario.
Control do perineo
En primeiro lugar, é necesario que as mulleres sexan conscientes de que a o seu perineo, como calquera outro grupo muscular, debese ser contraído e relaxado a demanda. Que esta posibilidade estea presente é indicativa de que a representación no esquema corporal da musculatura perineal está conservada.
A efectos prácticos, unha comprobación sinxela deste fenómeno é que, ao contraer voluntariamente o perineo, non deberiamos sentir cambios de tensión nos glúteos, os aductores (zona interna das coxas) e/ou o abdome. Nestas zonas sitúanse os tres grandes grupos musculares que adoitan actuar como “parasitos” da contracción perineal. Parasitos porque non deberían activarse, xa que realmente non aumentan a continencia pero enganan á persoa facéndolle sentir que si está a contraer a súa musculatura adecuadamente.
Hábitos diarios
No día a día, é moi recomendable sensibilizar sobre a importancia de adecuados hábitos de hixiene miccional. O primeiro e máis sinxelo consiste en respectar a “chamada miccional”. É dicir, acudir a evacuar cando sente a necesidade sen relegalo ata que non se aguante máis.
E, unha vez, respectada esa chamada, a micción debe ser pasiva e completa: non hai que facer forza activa para evacuar e hai que esperar a que se complete o baleirado da vexiga.
Ademais, tampouco é aconsellable o stop-pipí ou stop-test. Esta técnica consiste na interrupción voluntaria do chorro miccional para renovalo de novo pasados uns segundos. Este procedemento, pensado para adestrar a forza perineal, altera a secuencia de reflexos definidos por Mahony baseados no automatismo. É dicir, a repetición continuada desta técnica altera a secuencia de accións musculares, nerviosas e de automatismos que suceden de forma natural durante a micción. Por tanto, podería ser causante e agravante de procesos de incontinencia urinaria e hiperactividade vesical.
A postura correcta de defecación
Outros hábitos diarios relevantes teñen que ver coa defecación. Para unha correcta defecación é necesario que exista unha flexión de cadeiras superior a 90º. Ou o que é o mesmo, os xeonllos deben estar máis elevadas que as cadeiras. Nesta posición a musculatura encargada da continencia fecal reláxase e non é necesario facer tanta forza para defecar.
Se unha muller defeca nunha posición biomecánicamente incorrecta ou padece estrinximento de forma crónica, verase obrigada a realizar un esforzo excesivo. Esta forza adicional provoca aumentos da presión intraabdominal nocivos.
Acontece porque, ao aumentar a presión dentro do abdome, esta forza comprime as vísceras pélvicas (intestinos, útero, vaxina e vexiga, fundamentalmente) cara a abaixo. O desprazamento cara aos pés empuxa ao solo pélvico que, progresivamente, se deforma e debilita cada vez máis.
Para evitar os efectos negativos de convivir con estrinximento, é necesario interiorizar que as pautas nutricionais saudables tamén forman parte da prevención de patoloxías uroxinecolóxicas e sexuais. Concretamente, minimizar o consumo de alimentos ultraprocesados, consumir alimentos ricos en fibra en abundancia, e manter unha adecuada achega de auga.
Algo parecido sucede, aínda que a menor escala, durante os episodios de tose. Neste caso, os aumentos de presión intraabdominal son menores e máis breves. Pero, diante de casos de patoloxía respiratoria crónica, a repetición é moito máis frecuente ao longo do día e pode ter secuelas.
A obesidade e o tabaquismo, inimigos do solo pélvico
Outro factor de risco modificable é a presenza de obesidade abdominal que aumenta a presión (polo propio peso da masa graxa) sobre o diafragma pélvico.
O tabaquismo tamén se relaciona con maior incidencia de alteracións no solo pélvico porque as substancia tóxicas que contén facilitan a dexeneración do tecido conxuntivo ou fascial. Este tipo de tecido representa máis do 70% das células que conforman o perineo. Se, aínda mantendo un bo nivel de forza muscular, a fascia e ligamentos da zona non realizan adecuadamente a súa función, poden desenvolverse patoloxías.
Solo pélvico e embarazo
Finalmente, é de especial importancia a prevención de alteracións durante o embarazo e posparto. O embarazo, en por si, finalice ou non en parto vaxinal, representa un factor de risco para o desenvolvemento de patoloxías relacionadas co solo pélvico. A sobrecarga ponderal (o peso) da barriga sobre o perineo debilítao progresivamente ao longo da xestación.
Ademais, este proceso adoita finalizar coa enorme sobresolicitación estrutural da zona que implica a dilatación para o nacemento do bebé. Ao que se suma o risco de lesión implícito ao parto en postura de litotomía (boca arriba), ao uso de instrumental médico como fórceps e ventosas, intervencións como a episiotomía ou ao desenvolvemento espontáneo de complicacións como os rachos musculares.
Para minimizar a incidencia destes problemas e reducir a súa gravidade debesen implantarse de forma xeneralizada os programas de acompañamento e preparación física ao embarazo e ao parto.
A participación activa de fisioterapeutas especializados en obstetricia ofrece ás mulleres embarazadas:
- Orientación en canto á actividade deportiva e exercicio físico durante o embarazo e posparto.
- Avaliación e prevención perineal pre e posparto.
- Información e ferramentas físicas de utilidade durante o parto: posturas de dilatación e parto, técnica de puxos e modalidades respiratorias.
- Tratamento da patoloxía dolorosa obstétrica de síndromes inespecíficos como lumbalxias, lumbociatalxias, dorsalxias e cambras en pernas, tan frecuentes durante o embarazo e a corentena.
- Terapia manual e normalización pélvica pre e posparto.
Como se puido observar, os hábitos diarios e métodos de prevención son numerosos e teñen un gran impacto a longo prazo sobre o desenvolvemento de patoloxías relacionadas co solo pélvico. Por tanto, é necesario diseminar esta información e que as institucións sanitarias fagan un gran esforzo de divulgación e sensibilización para aumentar a calidade de vida das mulleres.
* Raquel Leirós Rodríguez é profesora axudante doutora de Fisioterapia na Universidade de León.
Cláusula de divulgación: a autora non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declara carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
