Únete á nosa canle de Whatsapp
“Baixo a xogar” é unha frase que moitos pronunciamos innumerables veces ao longo da nosa infancia. Hoxe, cada vez menos nenos repítena durante menos anos das súas vidas: segundo algúns estudos, os nenos xogan menos que antes –unha hora e media diaria– e deixan de xogar antes con xoguetes. No estudo citado, os pais aseguran que, a partir dos 7-9 anos, moitos prefiren os dispositivos electrónicos.
A aparición dos devanditos dispositivos, a vida nas grandes cidades onde saír ao aire libre é menos autónomo e seguro, as longas xornadas escolares con clases extraescolares: son varios factores que poden estar detrás desta tendencia. Pero, máis aló das súas causas, que consecuencias poden ter?
A importancia do xogo
Desde hai xa anos sabemos da importancia do xogo infantil pola súa contribución ao desenvolvemento e á aprendizaxe. Algunhas investigacións realizadas en EE.UU. alertan da conexión entre a diminución do tempo dedicado ao xogo libre e o aumento da ansiedade e depresión infantil e xuvenil.
O xogo estivo presente en todas as culturas e épocas como o evidencian restos arqueolóxicos dalgúns xoguetes. As crías humanas pasan por unha ampla etapa de inmaturidade biolóxica que as fai dependentes dos adultos para a súa supervivencia, e nesta etapa pasan gran parte do tempo xogando.
A súa inmaturidade permítelles obter proveito do xogo, a través do que poden ensaiar comportamentos, simular situacións, practicar condutas, aprender a controlar a súa atención e as súas emocións, ir aprendendo elementos do contexto social e irse incorporando aos poucos ao mundo adulto.
En suma, estas actividades infantís contribúen de forma positiva ao desenvolvemento humano en todas as súas dimensións:
- Física: estimulando a evolución do sistema nervioso.
- Psicomotriz: favorecendo o equilibrio e o control muscular.
- Cognitiva: desenvolvendo o pensamento e a creatividade.
- Social: posibilitando o contacto con iguais e aprendendo normas de comportamento.
- Afectivo-emocional: procurando pracer, equilibrio psicolóxico ou dominio dun mesmo.
Aprender a vivir
Existen multiplicidade de comportamentos humanos que incluímos baixo a etiqueta de xogo, de aí a súa complexidade e a dificultade que supón definilo e categorizarlo.
Froito da diversidade de enfoques e marcos conceptuais desde os que se expuxeron as investigacións, non resulta sorprendente atoparnos que por cada ámbito do desenvolvemento infantil exista unha forma de xogo.
Con todo, adoitan clasificarse en cinco grandes tipos: xogo físico, con obxectos, simbólico, de simulación ou sociodramático e de regras.
- O xogo físico inclúe o xogo activo con actividades como saltar, rubir, xogar á pelota, etc., que comezan a desenvolverse a partir do segundo ano de vida, xunto con actividades de motricidade fina, como recortar ou colorear, e o xogo brusco, típico da etapa preescolar, que se realiza con outros e inclúe forcexos, patadas e loitas a través das cales os nenos aprenden a controlar a súa agresividade. Estes xogos axudan non só ao desenvolvemento motriz e sensorial, senón que fomentan a capacidade de establecer vínculos de apego e desenvolver a comprensión de habilidades emocionais e sociais.
- O xogo con obxectos empeza nos primeiros meses cando os bebés son capaces de agarrar e soster obxectos. Comezan fregando obxectos, golpeándoos, deixándoos caer… ata conseguir máis tarde ordenalos, clasificalos, facer construcións con eles, etc. Son actividades que lles serven como mecanismos de exploración do mundo que lles rodea.
- O xogo simbólico, que aparece entre os dous e tres anos, está centrado no uso de sistemas simbólicos como a linguaxe, a lectura, o debuxo ou a música e favorece o desenvolvemento de capacidades para reflexionar sobre as experiencias, emocións, etc.
- O xogo de simulación ou ficción, no que os obxectos se transforman para representar a outros (unha vasoira que representa un cabalo, un dedo fai de pistola…), aparece ao redor do primeiro ano e é unha vía de desenvolvemento do pensamento abstracto, polo que ten implicacións nas súas futuras habilidades cognitivas, sociais e académicas.
- Os xogos de regras inclúen desde xogos ao aire libre, como o escondite ou actividades deportivas, ata xogos de mesa ou electrónicos. Estes xogos permiten desenvolver a comprensión das regras e aspectos da vida social como respectar quendas, compartir ou comprender as perspectivas dos outros.
As cidades e o aire libre
Nas últimas décadas e debido á progresiva incorporación de boa parte da poboación ás cidades prodúcese unha diminución constante de xogos presenciais, tradicionais e ao aire libre en favor de xogos estruturados, deportes organizados e actividades extracurriculares. Por iso algunhas investigacións suxiren que actualmente os nenos xogan menos que décadas atrás.
Tamén se observa un aumento de xogos baseados na tecnoloxía (videoxogos, realidade virtual e aumentada). Como nota curiosa, a pesar dos seus detractores, observouse que estes xogos proporcionan habilidades necesarias que responden as características das sociedades tecnolóxicas (axilidade na toma de decisións, resolución de problemas, etc.).
Xogar durante toda a vida?
En canto ás súas implicacións para a aprendizaxe, o xogo é unha actividade infantil indispensable que contribúe de forma positiva e pode ser utilizado como unha ferramenta pedagóxica por pais e docentes polo seu carácter motivador, divertido e agradable.
Nesta liña, en contextos educativos aplícanse dinámicas de xogo como a gamificación, co obxectivo de implicar aos estudantes nas tarefas escolares, comprometelos nos procesos de aprendizaxe e mellorar o seu rendemento.
Os adultos humanos seguimos conservando estes comportamentos que noutras especies só definen aos membros infantís. Independentemente da idade, o xogo ten un papel importante na vida das persoas, supoñendo para uns unha forma de adestramento e práctica de novas habilidades e comportamentos nun ambiente seguro, mentres que para outros é unha forma de fomentar a interacción social e a conexión cos demais. En xeral, o xogo pode ter varios beneficios para a saúde mental e física, como reducir o estrés, mellorar a creatividade e a resolución de problemas.
En resumo, o xogo non é só unha actividade para nenos, senón que pode ser unha parte importante da vida das persoas de todas as idades. As potencialidades do xogo están na base do desenvolvemento das capacidades de resolución de problemas, cognitivas e socioemocionais de orde superior desenvolvidas polos seres humanos.
O xogo é necesario para alcanzar a nosa plena condición humana polo que acertadamente agora é recoñecido pola ONU non só como unha oportunidade senón como un dereito para a infancia.
*Ángeles Conde Rodríguez é profesora titular de Psicoloxía Evolutiva e da Educación, Universidade de Vigo
Cláusula de divulgación: Ángeles Conde Rodríguez non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiación de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artículo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
