Nas últimas semanas escoitamos que o coronavirus SARS-CoV-2 afecta máis aos homes cás mulleres. As explicacións dadas adoitan apuntar a diferenzas biolóxicas, aínda que en ocasións con certa confusión. Tentemos clarificar o asunto.
Os humanos temos 23 pares de cromosomas en cada unha das nosas células. 22 deles condénsanse (empaquétanse) durante a división celular. A outra parella, que determina o sexo, é XX cando corresponde ás mulleres e XY cando o é aos homes.
Os cromosomas descondénsanse, total ou parcialmente, despois da división, xa que un cromosoma condensado non pode ser copiado a ARN e expresar proteínas. É dicir, está inactivo.
A presenza de dúas X nas mulleres intrigou durante moito tempo aos investigadores, xa que para ese cromosoma terían o dobre de xenes que os homes, algo que adoita ser un problema a nivel biolóxico. Debía existir algún mecanismo de compensación para que a cantidade de xenes expresados polos dous sexos fose o mesmo.
Todo pareceu aclararse co descubrimento dunha estrutura densa no núcleo das células que non están en división. Esta, denominada corpúsculo de Barr, era un dos cromosomas X femininos, aparentemente condensado para sempre.
Que ten isto que ver co coronavirus?
Un dos mecanismos que emprega o SARS-CoV-2 para entrar nas nosas células consiste na interacción coa proteína ACE2. Adiviñan onde está o xene que a codifica? Efectivamente, no cromosoma X.
Xorde entón unha pregunta: se homes e mulleres temos a mesma cantidade de ACE2, por que as infeccións en homes son máis numerosas? Publicouse que as mulleres teñen o dobre de ACE2 porque teñen dous cromosomas X. Pero, non dixemos que non é así? Afírmase tamén que o ACE2 ten un efecto antiinflamatorio, polo que as mulleres atoparíanse protexidas mentres que os homes, especialmente os de idade avanzada, con menos receptores, terían máis risco: aínda infectándose menos, non estarían tan ben protexidos.
Demasiada mensaxe aparentemente contraditoria.
Para empezar, a diminución de ACE2 coa idade é algo que só se comprobou en ratas. Imaxinemos, con todo, que é así. É evidente, á vista da experiencia recente, que as persoas de máis idade inféctanse con maior gravidade. A explicación máis plausible sería que a unión do virus ao receptor inhibiría a habitual función antiinflamatoria e vasodilatadora que ten o ACE2.
O equilibrio entre as proteínas ACE2 e ACE (proinflamatoria) rompería a favor desta última ao estar a primeira ocupada, unida ao coronavirus. Esta ruptura do equilibrio a favor da inflamación, que ocorrería tanto en maiores como na xente nova, sería especialmente daniña para os anciáns e persoas con patoloxías previas.
Pero, e a maior incidencia en homes? Pronto quedou en evidencia que, en contra do esperado, non todo o cromosoma X permanece silenciado. Dos máis de 600 xenes que contén, algo mais da metade non se expresa nunca. Sorprendentemente o resto si o fai, de maneira habitual ou esporádica.
O importante nesta historia é que o receptor ACE2 é dos que se expresan sempre e, ademais, faino xunto a algúns xenes relacionados coa defensa inmune. Efectivamente, o cromosoma X contén máis xenes relacionados co noso sistema inmune qa ningún outro.
Isto é unha vantaxe para os individuos con dous cromosomas X, aínda que tamén ten o seu lado negativo: as mulleres teñen máis tendencia a sufrir enfermidades autoinmunes, aquelas nas que atacamos as propias células, cós homes.
Un misterio aínda por resolver
Non hai aínda unha resposta definitiva para explicar por que os homes sofren máis a Covid-19, pero podemos apuntar a varias causas. A primeira é que o ACE2 pode non ser a única proteína con función receptora do virus.
A segunda, que non é certo que os homes teñan menos receptores. Teñen menos copias do xene, pero hai tecidos masculinos onde se expresa máis a proteína ACE2 ca nas mulleres. Unha cousa é ter un xene e outra expresalo. Un dos elementos reguladores da mesma son as hormonas. Efectivamente, descubriuse que a expresión de ACE2 depende máis da ausencia de estradiol ca do número de cromosomas X. Así, comprobouse en ratos que os machos teñen máis posibilidades de infectarse cás femias, pero as posibilidades iguálanse ao inhibir os estróxenos destas, o que levou a que se estean realizando ensaios clínicos fornecendo estróxenos a homes.
E que ocorre coas mulleres posmenopáusicas? Elas tamén sofren menos polo virus que os homes do seu mesma idade e, con todo, os seus niveis hormonais son baixos. A explicación aquí residiría na expresión de xenes relacionados coa defensa inmune, máis numerosos nelas.
En definitiva, sen obviar outros aspectos como hábitos de vida máis saudables, todo indica que as hormonas e un número superior de xenes activos ligados ao cromosoma X proporciona ás mulleres unha maior protección e capacidade de resposta fronte a esta e outras patoloxías.
* José Antonio Uranga é profesor de Bioloxía Celular e Histoloxía da Universidad Rey Juan Carlos.
Cláusula de divulgación: o autor non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
